М ш к тэр с тв а адукацьи Рэспублпа Б еларусь БЕЛАРУСК1НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХН1ЧНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ Кафедра «Гнжынерная геадэз!я» ЛАБАРАТОРНЫЯ РАБОТЫ (ПРАКТЫКУМ) па спецкурсу шжынернай геадэзп М 1 н с к 2 0 0 5 Мшютэрства адукацьи Рэспублш Беларусь БЕЛАРУСК1 НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХН1ЧНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ Кафедра «Тнжынерная геадэз1я» ЛАБ АР АТ ОРНЫЯ РАБОТЫ (ПРАКТЫКУМ) па спецкурсу шжынернай геадэзп для студэнтау спецыяльнасщ 1-70 03 01 «Аутамабшьныя дароп» М 1 н с к 2 0 0 5 УДК 528.48(076.5) ББК 26.1 я7 Л 12 Складальнш: У.Г. Мархвща, ГЛ. Ceuia Рэцензенты: Р.А.Жмойдзяк, А.С. Назарау, В.С.Калшш J I12 Лабараторныя работы (практыкум) па спецкурсу 1нжынернай геадэзи для студзнтау спецыяльнасщ 1-70 03 01 «Аутамабшьныя дароп» / Склад.-.У.Г.Мархшда, Г.1.Свша.-Мн.:БНТУ, 2005,- 78 с. ISBN 985-479-270-6. Разгледжаны тэхшчныя, дакладныя i высокадакладныя прыборы вымярэння вуглоу, перавышэнняу i адлегласцяу бескантактавым! cnoca6aMi. AnicaHa методыка вымярэння i вьшчэння вуглоу, адлегласцяу i перавышэнняу. Прыведзены паверк1 i юсщроую прыборау, алюанне i характарыстыка GPS, новых аптычных, электронных, л1чбавых i лазерных геадэз1чных прыборау спутшкавай вымяральнай сютэмы. УДК 528.48(076.5) ББК 26.1 я7 ISBN 985-479-270-6 © БИТУ, 2005 Л а б а р а т о р н а я р а б о т а №1 ВЫМЯРЭННЕ ГА Р ЫЗ АНТ АЛЫ! ЫХ, ВЕРТИКАЛЬНЫХ ВУГЛОУ, АДЛЕГЛАСЦЯУ IМАГШТНАГА А31МУТА Неабходныя приборы i прылады: тэадалгг 2Т30 са штатывам i бусоллю, швел1рныя рэйю (пры рабоце на вулщы) - усяго 2. Мэта заняткау - засвощь методыку вымярэння як гары- зантальных вуглоу спосабам прыёмау з прымяненнем шкалавога мжраскопа, так i вертикальных, адлегласцяу i магштнага аз1мута. Асноуныя вестк1 Тэхшчны тэадалп" 2Т30* (отр>10") прызначаны для вымярэння вуг­ лоу у тэадалггных хадах, пры вышукальных i будаушчых работах. Рыс. 1.1. Тэадаш'т у станов1 Шчы КЛ: 1 - аснова тэадалгта; 2 - адтулша для цэнтравання прыбора; 3 - акуляр м1краскопа; 4 - люстэрка для падсветм; 5 - глядзельная труба; 6 - аптычны Bi3ip; 7 - крэмальера; 8 - дыёптрыйнае кальцо; 9 - падстаука; 10 - падымальныя вшты; 11, 14 - навадны i замацавальны В1нты глядзельнай трубы; 12, 16 - навадны i замацавальны вшты алщады гарызантальнага круга (ГК); 13, 15 - навадны i замацавальны BiHTbi Л1.мба ГК; 17 - вертикальны круг (ВК) .Шчба у абазначэнш тыпа тэадагпта адпавядае яго сярэдняй квадратычнай Х1бнасц) (СКХ) вымярэння гарызантальнага вугла у секундах i характарызуе дакладнасць t прыбора. 3 Установка тэадалгта у рабочее становнича Гэта аперацыя складаецца з цэнтравання, гарызантавання прыбора i падрыхтоую глядзельнай трубы для наз1рання. Цэнтраванне - устаноука цэнтра гарызантальнага круга над вяршыняй вымяраемага вугла. Выконваецца пры дапамозе адвеса або глядзельнай трубы, напрауленай аб’ектывам ушз. Гарызантаванне - прывядзенне eoci вярчэння прыбора у вер- тыкальнае становшча пры дапамозе грунтвап пры алщадзе ГК. Вось грунтвап устанаул1ваюць па напрамку двух падымальных в1нтоу, яюя круцяць у супрацьлеглыя 6aKi да вывядзення пузырка грунтвап на сярэдзшу ампулы. Паварочваюць алщаду на 90° i трэщм падымальным BiHTOM пузырок выводзяць у нуль-пункт. Падрыхтоука глядзельнай трубы для наз^рання складаецца з ат- рымання выразнага адлюстравання ceTKi Н1цяу пры дапамозе дыёп- трыйнага кальца 8 акуляра(гл. рыс. 1.1), факус1равання глядзельнай трубы на наз1раемы прадмет крэмальерай 7 i устранения паралакса (падвойвання) cerai тияу нязначным рухам крэмальеры або дыёп- трыйнага кальца. Рыс. 1.2. Поле зроку шкалавога кнкраскопа тэадал1та 2Т30. Адлш па: ГК 18°22,5'; ВК +1°12,0'. Цанадзялення Л1мба 1°. Цана дзялення шкалы 5 4 Вымярэнне вуглоу способам прыёмау Пасля устаноую тэадал1та над пунктам 2 (рыс. 1.3) замацаваць Л1мб i адмацаваць аш'даду, на- B e c u i глядзельную трубу на правы пункт 1, замацаваць яе, потым выканаць адлж а з дакладнасцю 0,5', пры гэтым дзесятыя до/п дзя- лення шкалы мжраскопа а/цпчваюць на вока. гарызантальнага вугла Адмацаваць алидаду, навеет глядзельную трубу на левы пункт 3 i выканаць адлпс Ь. Вьипчыць значэнне вымеранага вугла [] = а - b. На гэтым заканчваецца першы паупрыём. Адмацаваць Л1мб, перамясщ'ць яго на вугал, прыкладна 2 ... 5°, перавесщ трубу праз зенгг i пры друпм становиичы ВК выканаць усе ашсаныя дзеянш у прыведзеным вышэй парадку. Вымярэнне вертыкальнага вугла Z Вертикальны вугал - вугал, яю ляжыць у вертыкальнай плоскасцг Ен, як i гарызантальны, складаецца з двух напрамкау: адзш вызначаецца лш1яй в1з1равання ОК (рыс. 1.4), друп адпавядае гарызантальнаму станов1шчу вЫрнай b o c i ОМ або адвеснай л i н i i OZ. Рыс. 1.4. Схема вымярэння ветрыкальнага вугла Вертыкальны вугал, адачаны ад гарызантальнай лшп, называецца вуглом нахшу v ° а ад зештнага напрамку адвеснай - зеттнай адлегласцю z°. У тэхшчных тэадалпгах, яим з'яуляецца 2Т30, кары- стаюцца вуглом нахшу v ° у дакладных, акрамя Т5, i высокадаклад- ных - зештнай адлегласцю z°. JIiM6 ВК наглуха злучаны з глядзель­ най трубой i мае градусныя дзяленш. Вугал нахшу вызначаюць па формулах v = L - МО; v = МО - R ; v = (L-R) / 2, дзе L i R - адлш па ВК адпаведна пры левым i правым кругах. Месца нуля (МО) - гэта адлж па вертыкальнаму кругу пры га- рызантальным становшчы в1з1рнай Boci: МО = (L+R) / 2. Шкала адлкау ВК двойчы Л1чбаваная (гл. рыс. 1.2): Mi нуты з плюсам i М1нуты з MiHycaM. Па яюх л1чбах браць адшк, залежыць ад знака пры л1чбе градусау. Кал1 пры л1чбе градусау стащь знак «+», адлш бяруць па дадатных л1чбах злева направа, а кал1 пры градусах стащь адмоуны знак «-» - адлш бяруць справа налева, дзе адзначаны м!нуты з адмоуным знакам. Па такому ж прынцыпу бяруць адлш у дакладных тэадалпах: 2Т5К, ЗТ5КП. Вымярэнне адлегласцяу нщяным дальнамерам Нщяным дальнамерам вымяраюць адлегласщ D ад Boci вярчэння прыбора да рэйю з сантыметровым1 дзяленням1: D = к х п + с, дзе к - каэфщыент дальнамера; п - колькасць дзяленняу рэйк1, бачных на дадзенай адлегласщ пам1ж д а л ь н а м е р н ы м ! шцямк Пры вымярэнш адлегласщ для больш простага вьпп'чэння шжнюю шць сети трэба сумясцщь з цэлым значэннем дэцымет- ровых дзяленняу рэша, a па верхняй - узяць адлж. 6 У сучасных тэадалпгау к = 100, а с » 0. Адлюстраванне у глядзельнай трубе Прамое адлюстраванне: (фактычныя адлш) Рыс. 1.5. А длш па рэйцы: а) верхняя нщь 0868, б) больш рацыянальна зрабщь адлш шжняя шць 1037, 1000 i 1136, тады 1136 - 1000 = 136 мм 1037 - 08 6 8 = 169 мм D = 136 х 100 = 1 3 ,6 м £>= 169 х 100 = 16,9 м Вымярэнне магнпнага аз1мута Ат М агттны аз1мут вымяраюць тэадаштам з бусоллю пасля яго устаноук! у рабочае становшча. На Л1мбе гарызантальнага круга пры KJI устанавщь адлж, роуны нулю. Адмацаваць Л1мб i павярнуць аб’ектыу глядзельнай трубы на поунач, пакуль стрэлка не супадзе з нулявым штрыхом бусаш. Кан- чаткова стрэлку устанавщь навадным в!нтом лгмба. Адмацаваць алщаду i навесщ перакрыжаванне cerKi шцяу на пункт, на я и выконваецца вымярэнне магштнага аз1мута. Па л1мбу зрабщь адлш Ат. Дакладнасць вымярэння залежыць ад якасщ бусол1. Пры неаб- ходнасщ трэба ул)чваць змяненне скланення магштнай стрэли у дадзеным месцы. 7 Парадак выканання задания 1. Устанавщь прыбор у рабочае стансдашча. 2. Выбраць два пункты, пам!ж як1м1 вымяраецца вугал р. Пад- рыхтаваць журнал вымярэння гарызантальных вуглоу, даужынь лшш i аз1мутау (табл. 1.1). Т а б л i ц а 1.1 Ж У Р Н А Л вымярэння гарызантальных вуглоу, даужынь лшш i магштных аз1мутау Тэадал1т 2Т30 № 57100, 1993 г. № пункта стаян- Ki № пункта наз!ран- ня Адл1к па гарыз. кругу, 0 1 Г арызантальны вугал В Даужыня лиги па дальнаме- РУ. м Вымераны магштны аз1мут Ат, О » Схема вымеранага вуглавымера- ны, о * СЯрЭДШ, О 1 4 5 3 5 3 47 54,5 347 11,0 229 40,5 168 56,5 60 43,5 60 44,0 60 43,8 6,8 5,3 184 39 123 55 V 4 Рш ^т5 ^тЗ ’ АР = Р » -Р в ы н : ~ 60°44'; рвым. = 60°43,8'; Д(3 = +0,2'. 3. Вычарцщь схему вымярэння гарызантальнага вугла. 4. Вымераць гарызантальны вугал з зашсам у журнал i выгпчыць яго з кантролем ( I Ркл — Ркп I ^ 2/) згодна з прыведзеным прыкладам (гл. табл. 1.1), вызначыць даужыш лшш нщяным дальнамерам i магштныя аз1муты гэтых лшш. Kani кантроль не выконваецца, вымярэнш паутарыць. 5. Памераць вертыкальны вугал, для чаго на адзш пункт (для вы- Л1чэння месца нуля) узяць адлш пры двух кругах, яшчэ на 2 пункты - толью пры кругу лева (L). Зашсаць адлш i выканаць вьипчэнне МО i вуглоу нахшу пан1жэй прыведзенаму прыкладу (табл. 1.2). Т а б л i ц а 1.2 Ж У Р Н А Л вымярэння вертыкальных вуглоу № пункта назфан. Адлж па верты- кальнаму кругу МО v = L -М О v =MO- R v = (I - Л) / 2 L R X U> О О - 13° 32' +9' 13° 41' 13° 41' 5 12° 51’ 12° 42' 13° 41' 8 12° 41' 12° 32' Л а б а р а т о р н а я р а б о т а 2 Д А К Л А Д Н Ы Я Т Э А Д А Л 1 Т Ы : КАНСТРУКЦЫЯ, ПАВЕРК1 I ЮСЦ1РОУК1 Неабходныя приборы i прылады: тэадалпы з шкалавым м1краскопам Т5, 2Т5, Т5К, 2Т5К, Theo 020; з аптычным м1крометрам Т2, 2Т2, ТБ-1, юсщровачныя шпшью, спецыяльны ключ (для тэадалпга 2Т2). Мэта заняткау: н а аснове вывучэння канструкцьп д а к л а д н ы х т эадал 1тау авалодаць умениямi i навыкам! работы з розным1 С1Стэмам1 адапчвання (пры д а п а м о зе шкалавога м ж р а с к о п а i аптыч- н ага мжрометра); азнаёмщца з yciM i паверкам1 i юсщроукам1 гэтых тэадалггау i выканаць асноуныя з ix. 9 А с н о у н ы я з в е с т к i Да дакладных адносяцца тэадалпы, якая забяспечваюць вымя­ рэнне вугла адным прыёмам з сярэдняй квадратычнай х1бнасцю (СКХ) m f 1,5"< т$< 10". Дакладныя тэадалпы па канструкцьп cicT3M адгпчвання па кру­ гах падзяляюцца на; з аднабаковай - пры дапамозе шкалавога мжраскопа (Т5, 2Т5, Т5К, 2Т5К, ЗТ5К, Theo 020); з двухбаковай - пры дапамозе аптычнага мжрометра (Т2, 2Т2, ТБ-1, Theo 010). Пры аднабаковай сютэме адгпчвання наз1ральнж бачыць тольы бл1жэйшую да сябе частку л1мба, а пры двухбаковай бл!жэйшая да наз1ральшка i супрацьлеглая частк! л1мба пры дапамозе прызм адначасова перадаюцца у поле зроку аптычнага мжрометра, пры гэтым бл1жэйшая частка л1мба адлюстроуваецца зверху, а суп­ рацьлеглая - зшзу (Т2). Канструкцыя тэадалггау Тэадалш Т5 Дадзены тэадалгг прымяняецца пры пабудове геадэз1чных сетак згушчэння, здымачных сетак, гарызантальных здымках, пры 1нжынерна-геадэз1чных вышуканнях, будаушчых работах i других галшах 1нжынернай геадэзи. Тэадалпы такой жа дакладнасщ, але болын yнiфiкaвaныя выраблены у другой i трэцяй серыях: 2Т5, 2Т5К, ЗТ5КП. Тэадалгг 2Т5К серьп «2Т» ушфжаваны з тэадалггам 2Т2, мае кампенсатар пры ВК, а тэадагпт серьп ЗТ5КП - з прамым адлюстраваннем. 10 Рыс. 2.1. Тэадалгг Т5: 1 - падстаука; 2 - падымальны вшт; 3 ,4 — замацавальны i навадны B ira-ы алщады ГК; 5 - махав1Чок для перастаноук! ГК; 6, 7 - навадны i замацавальны вшты глядзельнай трубы; 8 - кольца факуаро^ю сети шцяу; 9 - акуляр адлжовага мжраскопа; 10 — аптычны Bi3ip; 11 — люстэрка; 12 - акно для асвятлення грунтвап ВК; 13 - паваротная прызма; 14 - установачны вшт грунтвап ВК; 15 - махав1чок для факуслроую глядзельнай трубы; 16 - замацавальны вшт падстаую; 17-трохвугольная меташчная спружына Поле зроку адлжовых шкалавых мшраскопау дакладных тэа- далггау Рыс. 2.2 ТэадалЬ Т5: Рыс. 2.3. Тэадалге 2Т5К: Адлш: ГК - 174°55,0'; ВК - 2°05,0' Адлш: ГК - 127°05,8'; ВК - 0°26,0' 11 Для абодвух тэадагптау цана дзялення л1мба 1° i цана дзялення шкалы Г. Рыс. 2.4. Тэадалп- ЗТ5КП (круг злева): I - бакавая накрыука; 2, 4 - вшты флажковага тыпу для замацавання глядзельнай трубы i ГК, а 3, 5 - аднаведныя навадныя вшты; 6 - юсшровачны вшт цылшдрычнай грунтвап; 7 - цылшдрычная грунтвага; 8 - груглая грунгвага; 9 - юсшровачны Bin г круглай грунтвап; 10 - акуляр ад.шковага мжраскопа; II - акуляр глядзельнай трубы; 12 - каупачок; 13 - крэмальера (для факуароую глядзельнай трубы); 14 - воеь вярчэння глядзельнай трубы; 15 - вЫр 12 Рыс. 2.5. Тэадалгг ЗТ5КГ1: 1 - ручка; 2 - клшавое кальцо; 3 - бакавая накрыука; 4 - корак (пробка); 5 - люстэрка; 6 - установачны вшт; 7 - махав!Чок для перастаноую л1мба ГК; 8 - падымальны вшт; 9 - замацавальны вшт падстауш; 10 - падстаука; 11 - кольца факуароук1 цэнтрыра; 12 - шюмшатар; 13 - акуляр цэнтрыра; 14 - калонка; 15 -- глядзельная труба Тэадалт 2Т2 (Т2, ТБ1) Гэты тэадал1т адносщца да дакладных аптычных тэадалпау з двухбаковым адлжам ria кругах. Прыбор прызначаиы для прак- ладання дзяржауных геадэз1чных сетак (ДГС) i розных дакладных работ у шжынернай (прыкладной) геадэзп, напрыклад, прывязка аутамабгльных дарог да пунктау ДГС. Установка прыбора, навядзенне трубы на цэль i парадак работы пры вымярэнш вугла спосабам прыёмау аналапчныя работам з тэа- даштам 2Т30. Але ж у прыбора прымяняецца аптычная Ыстэма су- мешчанага адлжу. Адлш па аптычнаму мжрометру выконваюць пасля навядзення скрыжавання ceTKi шцяу на прадмет. Тэадалпы Т2 i 2Т2 маюць роз- ныя адшковыя прыстасаванш i адлш па ix бяруцца па-рознаму. 13 Рыс.2.6. Тэадалгг 2Т2: 1 - трохвугольная ме'пшчная пласц]на (спружына); 2 - падстаука; 3, 5 - замацавальны i навадны вшты алщады ГК; 4, 6 - замацавальны i навадны в1нты глядзельнай трубы; 7 - цьшндрычная грунтвага; 8 - установачны вшт грунтвап ВК; 9 - галоука (барабан) мжрометра; 10 - шюмшатар круга шукальшка; 11 — каупачок; 12 - крэмальера; 13 — вось вярчэння трубы; 14 - калонка; 15 - аптычны Bi3ip; 16 - глядзельная труба; 17 - мшраскоп; 18 - крышка; 19 - юсшровачны вшт грунтвап ГК; 20 - утулка; 21 - рычаг пераключэння кругоу; 22 — клшавое кальцо для выпраулення калгмацыйнай xi6Hacui; 23 - махав1чок для перастаноую л1мба ГК; 24 - юсшровачныя вшты грунтваг1 пры алщадзе ВК; 25 - падымальны вшт У тэадал1та Т2 пасля сумяшчэння барабанам 9 мжрометра (гл. рыс. 2.6) вертикальных штрыхоу (рыс. 2.7) па верхшм адлюстраванш ;пмба бяруць адлк л1чбы градусау, што адрозшваецца на 180° ад адл1 ку на нЬкшм адлюстраванш справа, напрыклад 15° (г.зн. 15° i 195°). Колькасць дзяленняу памЬк сумешчаным! штрыхам1, як1я адрозшваюцца на 180°, азначае л1чбу дзесяткау Mi нут (50'). Па шкале, якая размешчана справа, бяруць па шдэксу (гарызантальнай лiыi i) адлж у адз1нках мшут i секундах (9'48"). Канчатковы адлк будзе прад- стауляць суму узятых адлжау, г.зн. 15°50' + 9'48" = 15°59'48”. 14 Рыс. 2.7. Тэадалп: Т2. Адлк: 15°59'48" У тэадал]'та 2Т2 пасля сумяшчэння вертикальных штрыхоу супрацьлеглых бакоу лгмба л1чбы адлку дзесяткау MiHyT бяруць пад л1чбай размешчаных зверху градусау. Напрыклад, 17°20' (рыс. 2.8), пры тым л1чбы адзшак М1нут i секунды (5'23") вызначаюць, як i у тэадал1 та Т2. Канчатковы адлж будзе прадстауляць суму ycix адлжау, г.зн. 17°25'23". Поле зроку адлжовых мжраскопау дакладных тэадалггау пака- зананары с2.7 i 2.8. Рыс. 2.8. Тэадалгг 2Т2. Адлж: 17°25'23" 15 Паваротам рукаятп 21 (гл. рыс. 2.6) уключаюць ВК. Адлш па iM бяруць так, як i па ГК, але ж перад гэтым установачным вштом 8 сумяшчаюць канцы пузырка кантактнай грунтвап пры ВК. Дзя- ленш ВК падшсаны супраць хода гадзшнжавай стрэли, таму месца зешта MZ° i зеш'тную адлегласць вьипчаюць па формулах MZ° = (L + R - 360°) / 2; Z° = L - MZ\ Z° - MZ° - R; Z° = (L - R + 360°) / 2. Паверк! i юсц|роук1 тэадал1та Каб вынш вымярэнняу адпавядал! зададзеным параметрам дакладнасщ прыбора, асобныя яго части павшны задавальняць шэраг мехашка-тэхналапчных i геаметрычных умоу. 3 мэтай кант- ролю умоу, як1я закладзены у канструкцыю тэадалгта, выконваюць яго праверю (для геадэз1чных прыборау ужываецца тэрмш паверт). Для прывядзення частак прыбора у адпаведнасць з пастауленым1 умовам! выконваюць юсщроуш (рэгутпроуи). Асноуныя мехашка-тэхналаг'тныя умовы Свабоднае, плаунае i правшьнае перамяшчэнне ycix рухомых частак прыбора. Устошпвае становшча прыбора на штатыве. Паверка: пасля замацавання тэадал1та на штатыве i навядзення яго на цэль злёгку рукам1 паварочваць галоуку штатыва у адзш, за- тым у супрацьлеглы бок. Кал1 прыняць pyKi, В1з1рная вось (перася- чэнне сети шцяу) павшна вярнуцца на цэль. У адваротным выпадку трэба тужэй зацягнуць вшты ножак штатыва. Высокадакладны выраб i зборка восевых сютэм; дакладнае раз- дзяленне i нанясенне t o h k ix штрыхоу л1мбау, шкал, шдэксау; за- беспячэнне зададзеных параметрау глядзельнай трубы i адгпковай сютэмы. 16 Геаметрычныя умовы Становпича асобных частак тэадалка вызначаецца узаемным па- лажэннем яго асноуных восей, яюм1 з'яуляюцца: W - вось вярчэння прыбора (вертикальная вось тэадалпга); U - вось цылщдрычнай грунтвап (датычная да унутранай паверхт ампулы у нуль-пункце); Т - вось вярчэння глядзельнай трубы; V - В1з1рная вось глядзельнай трубы (прамая, якая злучае аптычны цэнтр аб'ектыва i перасячэнне cenci шцяу); К - вось круглай rpyHTBari (нармаль да плоскасц1, датычнай да унутранай паверхш ампулы у нуль-пункце); М, N - гарызантальная i вертыкальная Him' cerai. Рыс. 2.9. Схема восяу i сети Hiuay тэадалгта Павяраюць наступныя геаметрычныя умовы, як1м павшна задавальняць узаемнае размяшчэнне восей тэадалгта. 1. U -L W. Вось цылтдрычнай apynmeazi пры cmidad3e ГК павшна быць перпендыкулярна да eoci вярчэння прыбора. Устанавщь тэадалп' у рабочае становшча. Для паверю вось грунтвап паставщь паралельна двум падымаль- ным BiHTaM падстаук) i прывесщ пузырок у нуль-пункт. Затым павяр- нуць алщаду вакол вертыкальнай Boci на 180°. Kani пузырок грун­ твап зрушыуся больш чым на адно дзяленне, то выканаць юсщроуку. Для гэтага пузырок rpyHTBari вярнуць на сярэдзшу ампулы на палову 17 дуп адхшення, дзейшчая падымальнымл вштал-п падстауш, на другую палову - юсщровачньнуп вштам1 грунтвап. Паверку паутарыць. 2. К || W. Вось круглай грунтвагi (пры яе наяунасщ на тэадал1- це) павшна бьщъ паралельна eoci вярчэння прыбора. Дакладнасць цылшдрычнай rpyH TBari вызначаецца цаной дзялення шкалы - вуглом т, на яю адхшяецца вось rpyH TBari, кал1 пузырок пе- рамясплуся на адно дзяленне. Для дакладных тэадалггау Т5 i Т2 цана дзялення гэтай грунтвап адпаведна 30" i 15". Круглая грунтвага вы- карыстоуваецца для грубай устаноуи прыбора i дакладнасць яе сас- тауляе прыкладна 8-10'. Таму паверка круглай грунтвагi выконваецца па цылшдрычнай грунтвазе. Kani пры устанауленш цылшдрычнай rpyH TBari пузырок круглай не вярнууся на нуль-пункт, яго выводзяць юсц1ровачным1 BiHTaMi круглай rpyHTBari. 3. V 1 Т. Втрная вось глядзельнай трубы павшна быць перпен- дыкулярна eoci вярчэння трубы. Для тэадалггау з двухбаковай сютэмай адлшау па л:мбу (Т2, 2Т2, ТБ-1, Theo 010А i iiiuj.) вертыкальны штрых сети глядзельнай тру­ бы наводзяць на аддалены на сотш метрау пункт i па гарызанталь- наму кругу бяруць адлш П i JT пры КП i КЛ. Кал1мацыйная х1бнасць с вьипчаецца па формуле с = (Л - П ± 180°)/2. Дапушчальная вел1чыня с < 10". Для тэадалпау з аднабаковай о’стэмай адлнсау па л1мбу (Т5, 2Т5, Т5К, 2Т5К, Theo 020 i inui.) рознасць адгпкау Л-П скажаецца уп­ лывай як кал1 мацыйнай xionacni с , так i эксцэнтрысггэту aлiдaды, Beni4bnw якога можа дасягаць ±Г. Таму кал1мацыйная Х1 бнасць TaKix тэадалпгау вьипчаецца па формуле с = (Л } — IIj ± 1 8 0 ° + Л 2 - П 2 ± 1 8 0 ° ) /4 , дзе Л р П | - адлш па Л1 мбу пры КЛ i КП; Л 2 ’ П 2 ~ так'я ж адлЫ пасля пераводу глядзельнай трубы праз зешт на 180°. Дапушчальная вел1чыня с < тл, дзе тл - дакладнасць а,щичвання па л!мбу. 18 Юсщроука. Навадным вштом алщады ГК паставщь сярэдш адлж Лсяр. = Л - с або Лсяр.= П + с; для тэадалггау з аптычным микро­ метрам адлж Mi нут i секунд паставщь вярчэннем барабана мжрометра, а адлюстраванне вертыкальных штрыхоу л!мба сумяш- чаюць вярчэннем наваднога вшта алщады ГК. Гэтым жа вштом ус- танаул1ваюць адлш Л - с або П + с у тэадаштах са шкалавым мжраскопам. (Т5, 2Т5, 2Т5К). Вяртанне вертыкальнага штрыха ceTKi нщяу на адлюстраванне наз!раемага пункта у розных тэадалиах выконваецца па-рознаму. У тэадалпа Т2, Т5, ТБ1 - гарызантальным1 юсщровачным1 BiHTaMi ceTKi шцяу пры аслабленш вертыкальных. У тэадаштах 2Т2, 2Т5, 2Т5К юсщроуку выконваюць пры дапа­ мозе паварота спецыяльным ключом клшавога кальца, якое мяняе напрамак в1з1рнай B o c i адносна B o c i вярчэння трубы. Паверку выконваюць некалью разоу пры розных адлегласцях да цэл1, каб выявщь як вел1чыню кал1мацыйнай х1бнасщ с, так i хютанне яе значэнняу з-за няправьтьнага руху лшзы, якая факус1руе глядзельную трубу, i пазацэнтравання в1з1рнай eoci. Наз1ранш вы­ конваюць у дзве cepbii. Для тэадалггау Т2, 2Т2, ТБ-1 разыходжанне пам1ж наз!ранням1 у двух серыях не павшна быць больш за 2-5", для тэадалпау Т5, 2Т5, Т5К - не перавышаць ± 10". Змяненш калймацыйнай х1бнасщ, як1я выл1чаюць па формуле А С - = С - - С \ не павшны перавышаць 3". Тут * *сяр. °°сяр. v С /сяр • С Хсяр - сярэдш’я вел1чыш кашмацыйных х1бнасцяу, вызначаныя для адлегласцяу S, i S x у розных серыях. 4. MLW. Гарызанталъная нщъ сеткг павтна быць перпендику­ лярна eoci вярчэння тэадалта. Гарызантальную нщь ccTKi навесщ на выразны пункт (кропка на сцяне будынка) i навадным вштом алщады правесш гэтую нщь праз адлюстраванне пункта. Кал1 штрых зыходзщь з адлюстравання пункта болей за дзве свае таушчыш, то юсщроуку робяць паваротам акуляра вакол в1з1рнай eoci. Для гэтага у тэадалп'ах Т2, Т5, Т5К трэба адпусцщь адвёрткай вшты, яюя крэпяць акуляр да трубы, па- вярнуць сетку шцяу да супадзення гарызантальнага штрыха на yciM яго працягу з адлюстраваннем пункта. У тэадагптах 2Т2, 2Т5 i 2Т5К 19 к а у п а ч о к н е здымаюць, а паварочваюць акуляр разам з с е т к а й ; у астатшх тэадалп'ах юсшровачныя вшты с е т м знаходзяцца пад каупачком. Сетку шцяу таксама можна паверыць навядзеннем вертыкальнай нщ 1 на нiць адвеса, падвешанага у 7-10 м ад прыбора. Пры несупад- зенш вертыкальнай шщ ceTKi з нщцю адвеса юсщроуку робяць, як прыведзена вышэй. 5. Т -L W. Вось вярчэння глядзельнай трубы павтна быць пер­ пендикулярна да eoci вярчэння тэадалта. Юсщроуку тэ ад ал па пры неперпендыкулярнасщ восяу Т i W выконваюць у майстэрш. 6. Месца нуля (МО) або месца зешта (MZ) вертыкалънага кру­ га павшны быць нязмeнлiвымi i 6ni3KiMi да нуля. У тэадалгта з двухбаковай сютэмай адлжау (Т2, 2Т2, 2Т2А,ТБ-1, Theo 010) месца зешта MZ i зештная адлегласць Z0 выл1чаюцца па формулах Рыс. 2.10. Схема паверю ■М, Паверка выконваецца праецы- раваннем пункта М пры КП i KJ1 на узровень гарызонта прыбора Мп i Мл (рыс. 2.10), вымярэннем несумяшчэння Д/ пам1ж пунктам! Мп i Мл i вымярэннем па j нщяному дальнамеру адлегласщ1. ^ Выбраць I «■ h, Вугал Д(3 вы- л1чаюць па формуле Др = (Д//7)-р, дзе р = 206265" - колькасць се­ кунд у радыяне. Вел1чыня вугла Др не перавышае звычайна 10". M Z = (L + R - 3 6 0 ° )/2 ; Z = L - M Z ; Z = M Z - R ; Z = ( L - R + 360°)/ 2, дзе L i R - адлш па ВК пры KJI i КП адпаведна. 20 У тэадалггах з аднабаковай сютэмай адлжау са шкалавым мжра- скопам месца нуля (МО) i вугал нахшу (v) вьийчаюць па наступных формулах. Для тэадалгта Т5: МО = (R + L + 180°) /2 ; v = R - МО; v = М О -(£ + 180°); v = [ R - ( L + 180°)]/2. Для тэадагитау 2Т5 i 2Т5К: МО = (L + R) / 2; v = L - МО; v = МО - R; v = ( L - R ) / 2 . Прывядзенне МО i MZ да адлжу, бл1зкаму да 0°, выконваюць наступ- ным чынам. Вызначаюць МО i v або MZ i Z°. На ВК устанаул1ваюць адлж, роуны v або Z°. Сетка шцяу зыйдзе з пункта, на яю яе наводзш1 пры вызначэнш МО (MZ). Вярнуць гарызангальную нщь cenci на пункт трэба вертикальным! юсщровачным! BiwraMi cend нщяу. У тэадалггах, дзе таюя вшты адсутн!чаюць, вьтрауленне МО (MZ) дасягаецца з дапа- могай юсщровачнага в1нга кампенсатара. Вел1чыня МО (MZ), як i вел1чыня кал1мацыйнай х1бнасщ с, можа мяняцца з-за няправшьнага руху лшзы, якая факус1руе глядзельную трубу, i з-за пазацэнтравання в1з1рнай Boci. Даследаванне нязменль eacui МО (MZ) выконваюць сумесна з вызначэннем кал^мацыйнай х1бнасц1 с, для чаго бяруць адлж! па ВК. 7. Bi3ipHcm вось аптычнага цэнтрыра павтна супадаць з воссю вярчэння тэадалгта. Пасля прывядзення тэадал!та у рабочае становшча на аркушы паперы, пакладзенай пад штатыу, адзначаюць праекцыю цэнтра кружка аптычнага цэнтрыра. Павольна паварочваюць алщаду вакол вертыкальнай eoci i наз!раюць за адлюстраваннем адзначанага пункта. Кал! ён зрушыуся больш за трайную шырыню л!н!! акру- жыны ceTK i, то трэба адвшцщь крышку аптычнага цэнтрыра (Т2, Т5, Т5К) i адпусцщь в!нты, як!я крэпяць акулярнае калена гэтага цэнтрыра, i перамясц!ць яго на палову адх!лення. Паверку паутараюць. 21 У тэадалггах 2Т2, 2Т5, 2Т5К юсщроуку аптычнага цэнтрыра выкон­ ваюць у майстэрн] перамяшчэннем i паваротам аправы з прызмай. 8. Кампенсатар адлтовай йстэмы ВК павтен забяспечвацъ нязменл1васцъ адлту па ВК пры пахте eoci кручэння тэадалта у межах, ятя вызначаны для дадзенага прыбора (для тэадалтау з кампенсатарамг). Перад гэтай паверкай павяраюць цылшдрычную грунтвагу пры алщадзе ГК. Затым павяраюць дакладнасць работы кампенсатара х, дзеля чаго в1з1рную трубу тэадалта устанаул1ваюць над падымальным в1нтом 25 (гл. рыс. 2.6) падстаую, двойчы наводзяць трубу на вызнача­ ны у гэтым напрамку пункт i бяруць адлш а\ i а2 па ВК. Паварочваюць алщаду на 90°, тым жа вштом нахшяюць тэадшлт на 2-3 дзялснш rpyH­ TBari i зноу двойчы наводзяць на пункт i бяруць адлш b{ i b2 па ВК. Дакладнасць работы кампенсатара выл!чаюць па формуле [{а\ + а 2) / 2 ] - [{Ь\ + Ьг) / 2] = т. Для тэадалггау Т5К i 2Т5 т < 0,1'. Паверку паутараюць, пры гэтым тэадалп нахшяюць у супраць- леглы бок. Пры паверцы мяжы работы кампенсатара Av тэадалп уста- наул!ваюць па цыл1ндрычнай грунтвазе, замацоуваюць трубу так, каб яе кал1мацыйная плоскасць праходзша праз падымальны вшт падстаую, i бяруць адлк Ъ(. Тым жа вштом павольна круцяць i на- з1раюць у адлжовы мжраскоп трубы, пакуль штрых Л1мба ВК спын1ць перамяшчэнне адносна шкалы мжраскопа (тэадалпы Т5К, 2Т5К), пасля чаго бяруць адлк b2' i вьипчаюць межы работы кам­ пенсатара Av = \bf2 -Ь{\ . Для тэадалпау Т5К, 2Т5К Av > 3,5'. Паверку паутараюць, пры гэтым падымальны вшт круцяць у супрацьлеглым напрамку. 22 У тэадалггах 2Т2, 2Т5, 2Т5К юсщроуку аптычнага цэнтрыра выкон­ ваюць у майстэрш перамяшчэннем i паваротам аправы з прызмай. 8. Кампенсатар адлтовай с1стэмы ВК павтен забяспечвацъ нязмегтвасцъ адлку па ВК пры нахше eoci кручэння тэадалта у межах, як in вызначаны для дадзенага прыбора (для тэадалтау з компенсаторам!). Перад гэтай паверкай павяраюць цылшдрычную грунтвагу пры алщадзе ГК. Затым павяраюць дакладнасць работы кампенсатара т, дзеля чаго в1з1рную трубу тэадалпа устанаугпваюць над падымальным b ih t o m 25 (гл. рыс. 2.6) падстаую, двойчы наводзяць трубу на вызнача­ ны у гэтым напрамку пункт i бяруць адлш а\ i а2 па ВК. Паварочваюць алщаду на 90°, тым жа вштом нахшяюць тэадалгг на 2-3 дзялснш rp y H ­ TBari i зноу двойчы наводзяць на пункт i бяруць адлш b\ i b2 па ВК. Дакладнасць работы кампенсатара вьинчаюць па формуле [ (« 1 + а 2) 1 2 ] - [{Ьх + Ъ2) / 2] = т. Для тэадалиау Т5К i 2Т5 т < 0,1'. Паверку паутараюць, пры гэтым тэадалгг нахшяюць у супраць- леглы бок. Пры паверцы мяжы работы кампенсатара Av тэадалп уста- наул'|ваюць па цылшдрычнай грунтвазе, замацоуваюць трубу так, каб яе кал1мацыйная плоскасць праходзша праз падымальны вшт падстаую, i бяруць адлк Ь(. Тым жа вштом павольна круцяць i на- 31раюць у адлжовы м!краскоп трубы, пакуль штрых .гпмба ВК спынщь перамяшчэнне адносна шкалы мжраскопа (тэадалпы Т5К, 2Т5К), пасля чаго бяруць адлж b2 i вьшчаюць межы работы кам­ пенсатара Av = \b'2 -&{| . Для тэадалпау Т5К, 2Т5К Av > 3,5'. Паверку паутараюць, пры гэтым падымальны вшт круцяць у супрацьлеглым напрамку. 22 Юсщроуку у тэадалгта 2Т5К выконваюць юсщровачным вштом кампенсатара, Парадак выканання задания 1. Азнаёмщца з асноуным1 звесткаш задания. 2. Азнаёмщца з yciM i паверкагш дакладных тэадалггау. 3. Устанавщь тэадалн у рабочае становшча i выканаць паверю 1, 3, 4, 6 з зашсам наз1ранняу i вышкам вьипчэння у адпаведным журнале (табл. 2.1). Т а б л i ц а 2.1 Ж у р н а л асноуных паверак тэадашта Т2 № Схема восяу i сетю шцяу тэадал1та № паве- рк1 Геамет- рычныя умовы А д п ш да/пасля юсщроуга Формулы i BbiHiKi вьшчэння Юсщро^ка 1 2 3 4 5 1 U 1 W Адхшенне дзяленняу rpyHTBari 3 /0 ,5 3 / 2 = 1,5 Вяртанне пузырка на ся- рэдзшу на 1,5 дзялення падымальным! i на 1,5 дзялення - юсщровач­ ным! вштам) 3 V I Т сяр. КЛ 41 °36'32/31" | 32" кп 221°36'57/59" 158" с = (кл-кп±180°)/2 с = - 13" Навадным в1нтом алща­ ды ГК устанавщь адлж клсяр.= кл-с = кп+с; клмр= 41°36'32"-(-13") = = 41°36'45". Г арызантальным1 юсщ­ ровачным! в1нтам1 cerai нщяу вертыкальную нщь навесщ на наз1раемы пункт кл 41°36'41/39" 140" кп 221°36'48/48" 148" - 13 / - 4 с = - 4" СдаП. ^ 10" 23 Заканчэнне табл. 2.1 1 2 3 4 5 4 M 1 W Ад шщ адвеса вертыкальная нщь ceTKi адышла прыкладна на 4 яе таушчыш. 4 /1 Адпускаем адвёрткай eiHTbi, ЯК1Я крэпяць акуляр да глядзельнай трубы, i паварочваем сетку нщяу (акуляр) да сумяшчэння вертыкальнай шщ з нщцю адвеса. Вшты пазашрубоуваем 6 M Z(M O)- const M Z - 0 L 56° 18'19/17" 118" R 303°41' 11/13" 112" MZ=(L+R-360°)/2 Zi =L ~ MZ z 2=m z - r Zi=(L-R+360°)/2 MZ = ~ 15" Z,=56°18'33" Z2=56°18'33" Z3=56°18'33" MZ— 5" Z] -56°18'33" Устанавщь адлш Z. Гарызантальная нщь ceTKi зыйдзе з наз1раемага пункта. Вяртаем яе на пункт вертыкальным1 вштам1 ceTKi L 56°18'27/28"|28" R 303°41'22/22" 122" - 1 5 / - 5 Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 3 ВЫМЯРЭННЕ ГАРЫЗАНТАЛЬНЫХ ВУГЛОУ СПОСАБАМ КРУГАВЫХ ПРЫЁМАУ. ВЫМЯРЭННЕ ЗЕШТНЫХ АДЛЕГЛАСЦЯУ Неабходныя прыборы i прылады: дакладныя тэадалпы Т2,2Т2,ТБ-1 са штатывамь Мэта заняткау: навучыдца вымярэнню вуглоу спосабам круга- вых прыёмау тэадалггам1 з аптычным1 мжрометрам1. Асноуныя звести 1снуе некалью спосабау вымярэння вуглоу: прыёмау (разгледасаны у лабараторнай рабоце № 1), усяляюх камбшацый (Шрэйбера), пауторау i кругавых прыёмау (Струве). У спосабе Шрэйбера вымяраюць паасобна усе вуглы, якля можа утварыць любая пара напрамкау з дадзенага пункта. 24 Пры вымярэнш спосабам пауторау вугал некалыа разоу паслядоуна адкладаецца на л1мбе прыбора, адлйа ж робяцца тольм у пачатку i у канцы адкладання. Вымярэнне вуглоу спосабам кругавых прыёмау Найбольш простым i эканам1чным з перагпчаных спосабау з'яуляецда способ кругавых прыёмау (рыс. 3.1), яю дазваляе прадставщь вынш вымярэнняу у выглядзе рада незалежных i раунадакладных напрамкау. Гэты спосаб прымяняецца як у трыангуляцьи i палканаметрьп, так i у 1нжынернай (прыкладной) геадэзи пры дакладных вымярэннях, кал1 з аднаго пункта вымяраецца больш за два напрамю. 1 Пры вымярэнш вуглоу споса­ бам кругавых прыёмау Bbi6i- раюць пачатковы напрамак, нап- рыклад, 5-1, куды пры КЛ навод­ зяць трубу. Пачатковы адлк на гэты пункт устанаул1ваюць прыкладна 0°00'30" (у нашым прыкладзе 0°00'34"). Затым трубу паслядоуна наводзяць на пункты 2, 3, 4 i 1, здымаюць адлш i запюваюць у журнал (табл. 3.1). Рыс. 3.1. Схема вымярэння вуглоу спосабам кругавых прыёмау 25 Т а б л i ц а 3.1 Журнал вымярэння вуглоу спосабам кругавых прыёмау Пункт 5 Тэадалп: 2Т2 № 18936-83 Прыём 1 Дата: 20 кастрычшка 2004 г. Надвор’е: яснае, вецер слабы Наз^рау:_________________ Бачнасць: добрая Вьшчыу: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Адлюстраванне: спакойнае № на- к p Адлж па л1мбу А длш па мжоометоу (я,+ + а2)12, 2с = =кл- кл+кп/2, Выпрауле- ныя нап- Прыведзеныя напрамю, npa- мак У г пры КЛ i КП, a j аъ \ а кп, II о » н рамю, О г II о 1 »• 1 кл кп 0 00 180 00 34 06 34 07: 34,0 06,5 +27,5 0 00 20,2 0 00 20,2 0 00 00,0 2 кл кп 19 54 199 54 31 07 29 07 30.0 07.0 +23,0 +0,3 19 54 18,5 19 54 18,8 19 53 58,6 3 кл к п 57 18 237 18 17 01 16 00 16,5 00,5 + 16,0 +0,6 57 18 08,5 57 18 09; 1 57 17 48,9 4 кл кп 125 53 305 53 35 18 , 35 16 35.0 17.0 +18,0 +0,9 125 53 26,0 125 53 26,9 125 53 06,7 i кл кп 0 00 . 180 00. , 33 05 33 ■ 05 33.0 05.0 +28,0 +1,2 0 00 19,0 0 00 20,2 Д= -1,2 Вызначэнне месца зенгга MZ i зештнай адлегласщ Z° Формулы: Прыклад: MZ={L + R - m ° ) l 2 L 56° 18'27/28"|28" MZ = - 5" Z\ = L - M Z R 303°41'22/22"|22" Zl = 56°18'33" Z2 = M Z - R Z2 = 56°18'33" Z3= ( L - R + 360°)/2 Z3 = 56°18'33" 26 Пасля заканчэння першага паупрыёма пачЬшаюць друп. Для гэтага глядзельную трубу пераводзяць праз зешт, паварочваюць тэадали супраць хода гадзшнжавай стрэлю, наводзяць на пункт 1 i паслядоуна на усе астатшя пункты у парадку, адваротным таму, яю быу у першым паупрыёме, г.зн. 1, 4, 3, 2, 1. 3anic вядуць у парадку, адваротным першаму паупрыёму (зшзу уверх). Кантроль наз1ранняу вядуць па нязмешнвасщ вел1чыш двайной кал!мацыйнай х1бнасщ. Для павел1чэння дакладнасщ вугал вымяраюць некальюм1 прыёмамк Кожны наступны прыём робяць, як i першы, але ж для аслаблення уплыву Х1бнасцяу штрыхоу л1мба яго перастауляюць пам1ж прыёмам1 на вугал 8 = 180° / п + 10', дзе п - колькасць прыёмау. Кал1 пры замыканш гарызонта атрымл(ваецца невязка, яе размяркоуваюць з адваротным знакам на усе сярэдшя напрамк1 (як паказана у табл. 3.1) прапарцыйна нумарам г'-х напрамкау: Sj = - А / к х ( i - 1 ) , дзе А - незамыканне гарызонта у прыёме; к - колькасць напрамкау; St - папраука у напрамак з нумарам У кожным прыёме канчатковыя значэнш напрамкау прыводзяць да агульнага нуля: для гэтага ад значэнняу ycix напрамкау адымаюць значэнне адл1ку на напрамак 1 (зыходны напрамак). Парадак выканання задания 1. Азнаёмщца з асноуным! звесткам1 задания. 2. Падрыхтаваць журнал вымярэння вуглоу (гл. табл. 3.1). 3. Устанавщь тэадал1т у рабочае становшча. 4. Выбраць п пунктау для наз1рання (п > 3). 5. На першы пункт навесщ глядзельную трубу, барабанам мжрометра i махав1чком для п е р а с т а н о у ю Л1мба устанав1ць адл1к прыкладна 0°00'30". 6. Паслядоуна навесщ трубу на усе астатшя пункты i зняць адлш пры КЛ i КП. На адзш пункт узяць адлш L i R па вертыкальнаму кругу. 7. Апрацаваць журнал. Вьинчыць прыведзеныя напрамк1, месца зенгга MZ° \ зенитную адлегласць Z° па формулах, прыведзеных у табл. 3.1. 27 Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 4 ВЫМЯРЭННЕ ЛШШ ПАРАЛАКТЫЧНЫМ МЕТАДАМ Неабходныя приборы i прылады: дакладныя тэадалпы Т2, 2Т2, ТБ-1 са штатывамц рэйка Bala; аптычны цэнтрыр. Мэта заняткау - набыць навыкл работы з дакладным1 тэадалпам1, авалодаць вымярэннем даужынь лшш паралактычным метадам i ацэнкай дакладнасщ вымярэнняу. Асноуныя звестк1 Паралактычны метод - бескантактавы метад вызначэння адлегласцяу з дапамогай кароткага базюа вядомай даужын1, яю устанаугиваюць поперак лшп, што вызначаецца, i паралактьгчных вуглоу, ямя вымяраюцца. Даужыню л!н11 вызначаюць пабудовай на мясцовасщ простых або складаных паралактычных звенняу. Спосабы паралактычных вымярэнняу Простое паралактычнае звяно паказана на рыс. 4.1. Яно прадстауляе сабой роунабаковы трохвугольшк, у я ш аснова - даужыня баз1са, роуная даужыш жэзла Ь, яы размешчаны у рэйцы Bala; вышыня трохвугольшка - даужыня лшп d, якую вызначаюць; Р - паралактычны вугал, як1 вымяраюць тэадаштам. Даужыню лшп АВ = d выл1чаюць па формуле d = (Ь/2) х ctg (р/2). 28 rnj = mpxc?/(bxp), (4.1) дзе /Ир - СКХ вымярэння вугла;р = 206265". Прыклад: каш = 2”; d = 10 м; Ъ = 2 м, дык = (2х 10 х 10)/(2 х 206265) = 0,00048 м « » 0,5 мм. Адносная х1бнасць m,j/d = 0,00048/10 « 1/20600. Згодна формуле (4.1) х1бнасць павял1чваецца у квадратычнай залежнасщ ад павел1чэння даужыш л!н11. Таму каб вымераць долгую лшйо, яе разб1ваюць на к частак i прымяняюць створна- кароткабазкны способ. Разлшовую СКХ даужыш лшп можна вьипчыць па формуле << 4 х 4 ■ - ■ cL - 1 » Рыс. 4.2. Створна-кароткабазюны спосаб вымярэння лши АВ Пры гэтым спосабе СКХ вымярэння усёй лшп АВ вьипчаюць па формуле md = /Ир x d 2 / (bx p x ^ J k 3). Так1м чынам, прымяненне створна-кароткабазгснага спосаба павял1чвае у 4 k 3 разоу дакладнасць вымярэння л1ни АВ адносна вымярэння яе адразу пабудовай аднаго паралактычнага звяна. Складанае паралактычнае звяно прадстауляе сабой геаметрычную пабудову, у якой даужыня вымяраемай ninii вызначаецца праз дапаможны базю, ям атрымл1ваюць з пабудовы аднаго або некальюх простых паралактычных звенняу (рыс. 4.3). 29 а) б) Рыс. 4.3. Складанае паралактычнае звяно. Дапаможны базю вызначаецца праз: а) адно простае паралактычнае звяно; б) два простыя паралактычныя звенш Даужыню лшп АВ вызначаюць па формулах: a) d = Ъ/1 х ctg(p/2) х sin((p + y)/sin

VO _ Л CX ОCQ Э к L fe, iq fT) 35r* 3 cd ^ 3 >3 ~С Д CQ c T 11 © **Q O p О I . T t Г "- - h O n Ю я ^ ) Q,—< O s V O Я Ч <ч Q + <3 ( N Г " 4 0 О T t T t ^ T t 3 * л К § Я § S ч a 4 0 IT ) r~ - O s ’— T f T t Г О T t O S 0 0 w o r o T t T t T t T t - УГ) О o О о о о О О 0 T i­ о о ОО « Ю О ° W ОО 05 \ о a - > . i - r o ч с <=? с W « 5 ^e f CO § t t o ' 5 С § CN — < 0 0 CN Г ' С о - 3 “О £ - - h-4 33 За ка нч эн не та бл . 4. 1 тГ О (S о (N <4 (Ч О »о (N F“« СЧ */“> 00 00 Tf T tо о «А »Л T t V> СО СО 00 00 Tf Tj- о о «г* *Л *л 15 1 5 ,5 о ^ —• го О о — (NН - н ГО г<1 i n wo Ю 40 ON 4 9 1 49 1 4 9 4 9 90 —- ON*«н v j £ ON «= а Ю Я Г- 4 9 .5 4 0 .5 1 4 0 ,5 4 0 40 г-* (N © *-'^ »/"> T t o - f O ^ T t CO T t «/-> О О О о О О о о Tf о © W 00 1-“* О О W 00 ев to 48 ю СО к л К П К Л К П тое, пры гэтым канцы штрыхоу HOHiyca i рэша пав!нны быць сумешчаны, як паказана на рыс. 5.3, i замацаваць в1нт. Вызнанэнне адлегласцяу 1. Гарызантальную нщь ceTKi навесщ бл1‘жэй да нулявога штрыха нотуса (гл. рыс. 5.3), яга абазначаны трохвугольшкам. 2. Навадным вштом ВК гарызантальную шць перамясщць уверх па шкале ношуса (адлюстраванне ношуса таксама будзе павол! перамяшчацца), пакуль якьнебудзь яго штрых не сумясщцца са штрыхом рэйки (рыс. 5.4). Пры гэтым сярэдняя H iub ceTK i не павшна выйсщ за межы шкалы HOHiyca. Рыс. 5.3. Адлюстраванне сумяшчэння штрыхоу HOHiyca i рэйю пры развароце насадк! вакол Boci глядзельнай трубы 38 Рыс. 5.4. Адлюстраванне штрыхоу ношуса i рэйм у момант адлшу 3. Выканаць адлш па рэйцы, для чаго: а) узяць адлш цэлай колькасщ дзяленняу рэйю (дзесятю падпюаныя), як^я размешчаны шжэй ношуса. Прыклад: адлш 11 (гл. рыс. 5.4); б) адлк дзесятых доляу дзяленняу рэйю бяруць па ношусу да штрыха, яю сумясщуся з дзяленнямй рэйкь Напрыклад: адлж 11,2; в) сотыя дол1 дзялення рэша адл1чваюць ад нулявога штрыха HOHiyca да сярэдняй гарызантальнай шщ ceTKi, а тысячныя дол1 бяруць на вока. Напрыклад: адлж 11,245. Методыка вызначэння i зашсу адлжау 1. Па двухсантыметровай шкале рэйю: а) узяць адлж, для чаго падвесщ гарызантальную нщь ceTKi зшзу. Адлж па рэйцы: 11; па ношусу i шашкам рэйю: 245. 3anic 11,245; б) падвесщ гарызантальную нщь зверху i узяць адлж па ношусу i шашкам рэйю, напрыклад 248. И 245 Зашс ’248 . 11,493 39 Адлш па ношусу i шашкам складаюцца, i агульны л ж 11,493 памнажаеццана4 .ВызначаемаяадлегласцьI = 11,493 х 4 = 49,972м. 2. Па пящсантыметровай шкале рэйю: а) узяць адлк, для чаго падвесщ гарызантальную шць сети зшзу. Kaii на рыс.5.4 уявщь пящсантыметровую шкалу рэйю, то адлк па рэйцы - 11, па ношусу i шашкам 245. 3anic 112,45; б) падвесщ гарызантальную нщь зверху i узяць адлк па ношусу i шашкам. Таю адлк будзе 248, яго трэба зашсаць разам з першым адлкам: ц2,45 3anic 2,48 . Вызначаемая адлегласць 114,93 м. 114,93 Разыходжанне пам1ж двума адлкам1 па адным баку рэйю не павшна перавышаць 1/400 ад вел1чыш адгпку т. У нашым прыкладзе Am = 11248 -11245 = 3; 3/11246 =1/1250 < 1/400. Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 6 ПАВЕРК11ЮСЦ1РОУК1Н1ВЕЛ1РА Неабходныя прыборы i прылады: Hieenip Н-3 (НВ-1) са штатывам; швел1рная рэйка; юсщровачная шпшька; адвёртка. Мэта заняткау — засвощь методыку выканання палявых паверак i юсщровак Hieenipay i выканаць ix . Асноуныя 3Becnci Перад паверкай зрабщь знешш агляд швел1ра, плаунасць ходу падымальных вштоу, вярчэння прыбора вакол воЫ, работу замацавальнага, наваднога, фaкycipaвaльнaгa i элевацыйнага BiHToy, сетю шцяу, юсщровачных вштоу круглай i цьийндрычнай rpyHTBari. У штатыве лквщаваць люфты. 40 Паверкл i юсщроук1 швел1ра з цылшдрычнай грунтвагай Рыс. 6.1. Схема размяшчэння восей шве.шра. Асноуныя eoci HiBenipa: W - вось вярчэння Hieenipa; U - вось цы.шндрычнай грунтвап; V - в1з1рная вось глядзельнай трубы; К - вось круглай грунтвап; N - вертыкальная нщь сети 1. U -L W. Вось цылшдрычнай грунтвагi павтна быць перпендикулярна eoci вярчэння прыбора. Устанавщь цылшдрычную грунтвагу паралельна двум падымальным вштам i npsmecui пузырок у нуль-пункт. Затым павярнуць глядзельную трубу швел^ра на 180°. Ka.ni пузырок зрушыуся больш чым на адно дзяленне, выконваюць юсщроуку. Для гэтага пузырок rpyHTBari вяртаюць на сярэдз1ну ампулы на палову дуг1 адх1лення, дзейшчая двума падымальным1 BiHTaMi падстаук1. На другую палову пузырок вяртаюць элевацыйным вштом. 2. К || W. Вось круглай zpyumeazi павтна быць паралельная eoci вярчэння nieeAipa. Karii пузырок цылшдрычнай грунтвап пры кручэнш глядзельнай трубы застаецца на сярэдзше, то вось вярчэння W - вертыкальная. Пры адхшенш пузырка круглай грунтваг! на адно дзяленне робяць яе юсщроуку. Для гэтага адпускаюць замацавальны в1нт круглай грунтвап V V и 41 i трыма юсщровачныш BiirraMi выводзяць пузырок на сярэдзшу. Пры знаходжанш абодвух пузыркоу на сярэдзше ампул К || W. 3. N || W. Вертикальная нщь сеткг павтна быць паралелъная eoci вярчэння швелгра. Узяць адлш па рэйцы па левым i правым баках гарызантальнай шщ ceTKi. Адлш naBiHHbi супадаць з дакладнасцю 1 (аднаго) мшметра. Пры большым несупадзенш (разыходжанш) адлкау юсщроука дасягаецца паваротам cen ci шцяу пры дапамозе вштоу, яюя знаходзяцца з боку акуляра пад каупачком. 4. U I V. Вось цылшдрычнай zpynmeazi павтна быць паралелъная в 'трнай eoci (галоуная умова). Паверка выконваецца швел1раваннем з двух станцый замаца- ваных пунктау A i В, адлегласць пам1ж яюм1 каля 75 м (рыс. 6.2). Спачатку швел1р трэба устанавщь паблпу (2,5 ... 3,0 м) пункта A i узяць адлш па рэйцы в i 1А. Затым устанавщь швел1р пабл1зу пункта В i зноу узяць два адлш: a i 1В. Вышчыць х]бнасць х, якая узшкае з прычыны непаралельнасщ восей: х = (а + Ь)/2 - (1А + 1в)/2. Рыс. 6.2. Паверка галоунай умовы швел1раваннем спосабам “наперад” 42 K&ui |x| > 4 мм, зрабщь юсщроуку, для чаго вьипчыць вел1чыню а„ = а - х, устанав1ць яе элевацыйным вштом на рэйцы, якая стащь на пункце А. Пузырок цылшдрычнай rpyH T B ari сыйдзе з нуль- пункта. Вертикальным! юсщровачным1 BiHTaMi rpyH T B ari пры адпушчаных гарызантальных пузырок вярнуць на сярзд^ну ампулы (у нуль-пункт). Паверку паутарыць. Друп спосаб паверк1 галоунай умовы адлюстраваны на рыс. 6.3. h = ( а - х ) - ( в - х ) = а - в = h; в0 = U + h; 2х = в ' - в 0. Рыс. 6.3. Паверка галоунай умовы швел1ра з цылшдрычнай грунтвагай швел1раваннем спосабам “з сярэдзшы” Паверш i юсц1роук1 швел1ра з кампенсатарам Паверку ceTKi шцяу i паверку галоунай умовы (гпшя в!з1равання naeiHHa быць гарызантальнай) у HiBenipa робяць, як i у швел1ра з цьгшндрычнай грунтвагай, а юсщроуку галоунай умовы выконва­ юць вертикальными BiHTaMi ceTKi нщяу. Дадаткова выконваюць паверку кампенсатара. ЕНз1рная вось n a e iH H a быць гарызантальнай у дыяпазоне работы кампенсатара. IIpbiBecui HiBenip у рабочае станов!шча - пузырок круглай rpyHTBari вывесщ у нуль-пункт, рэйку устанавщь нерухома на адлегласщ каля 75 м i узяць адлш па рэйцы пры пящ становйнчах пузырка rpyHTBari (рыс. 6.4), яюя задаваць пaдымaльнымi BiHTaMi. Кожны з адлжау па рэйцы пры становшчах rpyHTBari (2-5) не павшен адрозтвацца ад адшка зыходнага (становшча 1) больш 2 мм. 43 1 2 3 4 5 Рыс. 6.4. Становшчы пузырка грунтвап пры устанауленш xi6Hacqi недакампенсацьн У процшеглым выпадку юсщроуку выконваюць у майстэрш. Парадак выканання задания 1. Азнаёмщца з агисаннем паверак. 2. Устанавщь н1вел1р з цылшдрычнай грунтвагай у рабочае становшча i выканаць паверю i юсц!роук1 1, 2, 3, 4 з зашсам у “Журнал асноуных паверак швел!ра” (табл. 6.1). 3. Паверку 4 выканаць н1вел1раваннем з 2 станцый. Т а б л i ц а 6.1 Ж урнал асноуных паверак швел1ра Марка_ № 2005 г. 44 № паве- рш 1 Геамет­ рычныя Умовы А длш да юсщроую пасля Формулы i вынш ВЫЛ1ЧЭННЯ Юсщроука U ± W Адлш дзяленняу грунтвап або адваротау элевацыйнага в1нта 3 / 0 3 / 2 = 1 ,5 ад. Грунтвагу вывесщ на нуль-пункт. Павярнуць трубу на 180°. Адхшенне выправ1ць на 0,5 падымальным! вштам! i на астатняе 0,5 - элевацыйньш 2 K \ \ W Адпусцщь замацавальны вшт i юсщровачным! BiHTa­ Mi круглай грунвап пузырок прывесщ у нуль- пункт 3 N || W Л 1572 П 1573 Выправщь паваротам сети шцяу пры дапамозе юсщровачнага вшта 4 u\\v в = 1284 1А = 1605 а = 1831 1в = 1524 D = 74,2 м в =1187 [А = 1586 а = 1902 [в = 1501 х = + 2 мм х=[(а +в)-(1А+1в)\/2 х = -1 х < 4 мм, каш D и 75 м. Пры х > А мм а0 = а —х — 1531 Устанав1ць элевацыйным в1нтом адлш па рэйцы а0. Вярнуць грунтвагу на сярэдашу вертикальным! юсщровачным1 BiHTaMi пры адпушчаных гарызантальных. Паверку паутарыць, BiHTbi зашрубаваць Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 7 ПАСЛЯДОУНАЕ HIBEJIIPABAHHE Неабходныя прыборы i прылады: H ieenip Н-3 (НВ-1) са штатывам; швел1рная рэйка. Мэта заняткау - засвощь методыку папявых вымярэнняу, 3anicy i вьипчальнай апрацоуи сувязных i прамежкавых пунктау пры паслядоуным тэхшчным швел1раванш. Асноуныя звестю Паслядоунае тэхшчнае швел1раванне (швел1рны ход) прымяняецца для вызначэння вышынь пунктау здымачнага абгрунгавання пры тапаграф1чных здымках, вышуканнях i будаушцтве 1нжынерных 45 збудаванняу. №вел!раванне выконваецца T3XHi4HbiMi HieenipaMi па двух баках рэша на сувязных пунктах. Пры гэтым плячо (адлегласць ад швел1ра да рэша) павшна не перавышаць 150 м, рознасць плеч - не перавышаць 10 м, дапушчальная невязка хода вьшчаецца па формуле f l 1 пт. = 3 0 V z , m m , дзе L - даужыня швел!рнага хода, км. Або fh mn = 10 yfn , мм, кал1 на 1 км хода колькасць станцый п > 25. Установка прыбора i методыка швел1раваннн Аперацыя устаноую прыбора у рабочае становшча складаецца з размяшчэння яго на прыкладна аднолькавых адлегласцях ад швел1руемых сувязных пунктау (рыс. 7.1) i прывядзення падымальным1 BiHTaMi пузырка круглай грунтвап на сярэдз1ну. Затым трэба навесщ сярэднюю нщь ceTKi на заднюю рэйку, сумясцщь элевацыйным вштом адлюстраванне канцоу пузырка цылшдрычнай rpyHTBari i зрабщь адлш па чорным 3 ' i чырвоным 3" баках рэйю, пасля чаго таюя ж адл!к1, ГГ i П ” , зрабщь па рэйцы на пярэдшм сувязным пункце; перад гэтым сумясцщь бачныя канцы кантактнай rpyHTBari. 46 Парадак зашсу адлжау i вьппчэнне перавышэнняу прыведзены у журнале швел1равання (табл. 7.1). Т а б л i ц а 7.1 Н1вел1р №_________ 2005 г. ЖУРНАЛ тэхшчнага швел1равання № стан- цьи № пун­ кта А длш па рэйках Перавышэнш, мм Г ары- зонт пры­ бора ГП Адзнаю н , м зад­ ний пярэд- няй прамеж- кавай выл1чаныя сярэдшя й' = 3'-ГГ h" = 3"-П" h 3 П Ъ мм+ - + - I Сц.рп. 2091 1288(1) 217,737 6071(2) 61 (5 ) +1 1 1227(3) 60 (6 ) 60(7 ) 6011(4) 217,798 И 1 1339 213,137 217,798 6122 Пр.1 1547 217,590 Пр.2 1138 217,999 2 1140 199 +2 217,998 5925 197 198 III 2 1118 217,998 5900 Сц.рп. 2091 1379 261 +1 217,737 6162 262 262 Пастарон- кавы кантроль 21838 21844 517 523 258 262 -6 6 -3 3 4 -4 47 ^ ^ > с я р .; f h ~ ^ hсяр-“ 4’ / =±10 V" =±10 ^3 = 17 мм.•/ Лдап. Выканаць кантроль рознасщ шкал па чырвоным i чорным баках рэйю: |(3"_3')-(П»-П')| = \И-И'\ <5 мм. Пераходзщь на другую станцыю можна тольга пасля выканання кантролю. Кал1 вынк кантролю адмоуны, наз1ранш паутараюць i загас вядуць на новых радках журнала. Памьшковы зашс перакрэошваюць. Пры дадатным кантрол1 вьшчаюць сярэдняе перавышэнне з акругленнем да цотнага значэння i пераходзяць на станцыю II, прычым пярэдняя рэйка першай станцьн становщца задняй, а задш рэечнж пераходзщь на пункт 2. Праграма наз[ранняу паутараецца, прычым пасля задняй рэйю швел1руюць прамежкавыя пункты, а адлш на ix бяруць толью па чорнаму баку рэйю. Вышыш сувязных пунктау пасля вьинчэння невязю i размеркавання паправак вьиичыць проз перавыгиэнш, а прамежкавых - праз гарызонт прыбора. Парадак выканання задания 1. Пракласц! швел1рны ход з трох станцый з зашсам адшкау у журнале швел1равання. 2. Прашвел1раваць 2 прамежкавыя пункты. 3. Вышыню рэпера вышсаць з каталога. 4. Саставщь схему хода. 5. Выканаць вьипчальную апрацоуку журнала н!вел1равання. 48 Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 8 ВЫСОКАДАКЛАДНЛЕ HIBEJI1PABAHHE Неабходные прыборы i прылады: швел1ры Н-05, Н-1, НА-1, №007, штрыхавыя рэйю з шварнай стужкай. Мэта заняткау - азнаямленне з высокадакладньиш швел1ра\п i рэйкам1 з шварнай стужкай, методыкай работы i запауненнем журнала швагправання. Асноуныя звестк! Высокадакладнае шв&шраванне належыць да I i II класа дакладнасць Яго метады прымяняюцца для рашэння геадэзгчных задач пры вывучэнш дэфармацый аб’ектау транспартных камушкацый, шжынерных збудаванняу, зямной кары на динамичных палгонах, пры мантажу абсталявання i шш. Друп клас швел{равання выконваецца з дакладнасцю вызначэння перавышэння на станцьп не болей - 0,3 мм, даужыня в1з1рнага промня - не болей 65 м, рознасць плеч не павшна перавышаць 1 м. Рознасць пам1ж перавышэшшмй па асноунай i дапауняльнай шкалах павшна быць не болей за 0,7 мм. Дапушчальная невязка у перавышэннях прамога i зваротнага хадоу вьипчаецца па формуле А = ’ мм’ дзе L - даужыня швел1рнага хода у кшаметрах. Hieeaip Н-05 Прыбор адносщца да высокадакладных Hieenipay з цьипндрычнай кантактнай грунтвагай, якая устанаул1ваецца элевацыйным вштом. Аптычны мжрометр з плоскапаралельнай пласщнай, якая размешчана у аб’ектыунай частцы унутры глядзельнай трубы, дазваляе зрабщь адлж па рэйцы з шварнай стужкай з дакладнасцю цаны дзялення барабана 0,05 мм (рыс. 8.1). Такая дакладнасць дасягаецца вымярэннем частю дзялення шварнай стужи, якая знаходзщца пам!ж праекцыяй сярэдняй гарызантальнай н!ц1 cenci i 49 блЬкэйшым малодшым штрыхом стужю рэйю. Гэта частка дзялення рэйю выяуляецца адпаведным лжам дзяленняу барабана аптычнага мжрометра. Пры поуным абароце барабана в1з1рны промень зрушыцца на ве;пчыню адлегласщ пам1ж двума суседшм1 штрыхам1 шварнай стужю рэйю, роуным1 5 мм. Барабан змяшчае 100 дзяленняу, таму цана дзялення роуная 5/100 мм. Адлюстраванне канцоу пузырка кантактнай цылшдрычнай грунтваг! 1 i шкалы аптычнага мжрометра 3 (рыс. 8.2) перададзена у поле зроку глядзельнай трубы з унутранай факуароукай i зваротным адлюстраваннем прадметау. Вугал яю ляжыць у вертыкальнай гиюскасщ пам1ж воссю цыл1ндрычнай rpyH TBari i в1з1рнай воссю, выпрауляюць вярчэннем аптычнага клша у межах 40". Рыс. 8.1. Hieenip Н-05. Выгляд: а) злева; б) справа; 1 - цьшндрычная грунтвага; 2 - круглая грунтвага; 3 - юиировачныя в1нты круглай rpyHTBari; 4 - укладыш; 5 - пласцша-спружына; 6 - падымальныя в!нты; 7 - падстаука; 8 - люстэрка падсвечвання rpyHTBari; 9 - вечка грунтвап; 10 - вшт Be4Ki; 11 - акуляр; 12 - галоука крэмальеры для факуароую; 13 - элевацыйны в1нт; 14 - ei3ip; 15 - замацавальны вшт аптычнага клша; 16 - аб’ектыу; 17 - галоука (барабан) аптычнага мжрометра; 18 - замацавальны рычаг; 19 - галоука наваднога вшта; 20 - насадка 50 Рыс. 8.2. Поле зроку глядзельнай трубы: 1 - адлюстраванне цьшндрычнай грунтвап; 2 - дальнамерныя шш; 3 - шкала аптычнага мжрометра; 4 - 6iceicrap с end шцяу Корпус глядзельнай трубы мае тэрма!заляцыйную засцярогу супраць нераунамернага нагрэву. Для фжсацьй i дакладнага навядзення глядзельнай трубы на рэйку служаць защскны рычаг 18 i навадны в1нт 19 (гл. рыс. 8.1). М1шмальная адлегласць в1з1равання - 2 м, а са спецыяльнай насадкай 1 м; павел1чэнне глядзельнай трубы - 42 краты. Хлбнасць вымярэння перавышэнняу на 1 км падвойнага швел1рнага ходу не перавышае 0,5 мм, а на станцьй пры даужын1 в1з1рнага промня да 50 м - 0,2 мм. У камплект Hieenipa уваходзяць дзве рэйю тыпа PH-05 i штатыу НШ-160. Рэйка РН-05 Для высокадакладнага швел1равання прымяняюць аднабаковыя штрыхавыя прэцызшныя рэйю з шварнай стужкай (рыс. 8.3). На пярэдшм баку рэйю уманщравана шварная стужка, якая мае вельм1 малы каэф1цыент л1нейнага пашырэння. Н1жш канец гэтай стужк! закрэплены наглуха, а верхн! злучаны з спружынай, якая надае стужцы нязменл1вае нацяжэнне с1лаю 20 кг. На стужцы нанесены дзве шкалы з цаной дзялення 5 мм. Шкалы зрушаны пам1ж сабой на 2,5 мм. Таушчыня штрыхоу складае 1,6 мм, а сярэдняя х1бнасць ix нанясення на 1 м даужын4 - 0,01 мм. 51 Рыс 8.3. Прэцьшйная швЫрная рэйка з шварнай стужкай: 1 - асноуная шкала; 2 - дапаунальная шкала; 3 - шварная стужка; 4 - пятка рэйк! На адной шкале (асноунай) паудэцыметровыя дзяленш падш- саны ад 0 да 60, а на другой, дапауняльнай, - ад 60 да 119. Для устаноую у вертыкальнае становшча рэйка забяспечана круглай грунтвагай i прыстасаваннем для адвеса. У рэйю РН-05 павяраецца: 1. Нацяжэнне шварнай стужи; 2. Даужыня штэрвалау пам!ж паудэцыметровым1 дзяленням! 10 - 30,30 - 50 асноунай шкалы i 70 — 90,90 — 110 дапауняльнай шкалы; 3. Перпендыкулярнасць плоскасщ п я т и рэйп да яе Boci; 4. Сумяшчэнне плоскасщ пятк1 рэйю з нулем асноунай шкалы. Методыка швел1равання 1. Устанав1ць прыбор на аднолькавых адлегласцях ад задняга i пярэдняга Н1вел1руемых пунктау i падымальным! в1нтам1 npbreecui пузырок круглай rpyHTBari на сярэдз1ну. 2. Haeecqi глядзельную трубу на вертыкальна устаноуленую па грунтвазе або па адвесу рэйку на задшм пункце i элевацыйным 52 BiHTOM сумясцщь у rawii зроку трубы адлюстраванне канцоу пузырка кантактнай цылшдрычнай rpyHTBari (рыс. 8.4). 3. Галоукай аптычнага мжро­ метра навесщ бюектар сети шцяу на блЬкэйшы штрых асноу­ най шкалы рэйп i зраб1ць адлж: тры л1чбы па рэйцы (Р) i дзве па шкале аптычнага мжрометра (барабану (Б)). Рыс. 8.4. Поле зроку глядзельнай трубы. Адлш 80,635 4. Галоукай наваднога вгнта навесщ В1з!рную вось (бюектар) на дапауняльную шкалу рэйп, затым галоукай MiKpoMeTpa, як i у папярэдшм выпадку, навесщ бюектар на блЬкэйшы штрых рэйю i зрабщь адлж па рэйцы i па шкале мжрометра. У прыведзеным прыкладзе (гл. рыс. 8.4) адлж складае: па рэйцы - 80,6; па шкале мжрометра - 35. 5. Выканаць кантроль зробленых адлжау, для чаго ад адлжау па дапауняльнай шкале адняць адлш па асноунай шкале. У вышку павшны атрымаць лж 59 250 ± 7. 6. Навесщ глядзельную трубу на вертыкальна устаноуленую рэйку на пярэдн'т пункце i зрабщь аналапчныя адлш i вьипчэнш. 7. Выгйчыць перавышэнне як рознасць адлжау па дапауняльнай i асноунай шкалах. 8. Вынж вьийчэння у дзяленнях шкалы памножыць на цану дзялення м1крометра, пасля чаго атрымаем перавышэнне памЬк пунктам} у мшметрах (табл. 8.1). 53 Т а б л i ц а 8.1 Ж урнал высокадакладнага вымярэння перавышэнняу Hi вел i p Н05 № ______ « 1 » снежня 2004 г. № пунк­ та Адл1ю па бюектару н^цяу КантрольАсноуная шкала Дапауняльная шкала Р Б Р Б 1 2 3 4 5 6 3 29,0 80 88,3 27 59247 п 28,5 96 87,8 48 59252 з-п +0,5 -16 0,5 -21 -5 А, мм +484 + 479 + 481,5x0,05= = + 24,08 мм' Л а б а р а т о р н а я р а б о т а № 9 СУЧАСНЫЯ СРОДК1ГЕАДЭ31ЧНЫХ ВЫМЯРЭННЯУ Мэта заняткау - азнаямленне з новым1 геадэз1чным1 приборамi i тэхналопям1, з навкацыйнай сютэмай GPS. Асноуныя звестю У сучасны перыяд iiroH ciyH a змяняюцца фундаментальныя магчымасщ традыцыйных сродкау геадэз^чных вымярэнняу, ства- раюцца тэхналогп ix прымянення. Новыя прыборы усё больш аутаматызаваныя i дазваляюць выконваць як вуглавыя, так i л!нейныя вымярэнн1 з рэпстрацыяй на электронныя носьб1ты i магчымасцю сумеснай ix апрацоую. Яны могуць утвараць вымяральную сютэму з перадачай 1нфармацьн на спецыяльныя цэнтры для далейшай камп’ютэрнай anpauoyKi i пераутварэння яе у лжавую мадэль мясцовасщ, з якой можна надрукаваць карту, план, профип. 54 Нашгацыйньш спугнжавыя с1стэмы GPS i ГЛОНАСС дазваляюць атрымаць геацэнтрычныя каардынаты пунктау на зямной паверхш, на в а д з е i у паветры. Тэадалпы У цяперашш час вырабляюцца i ужываюцца аптычныя i электронныя тэадалпы. Аптычныя тэадалты Да аптычных адносяцца тэадагиты, як'ы маюць шкляныя вугламерныя Kpyri i адшковыя прыстасаванш у выглядзе прызмава- лшзавых мшраскопау. У залежнасщ ад дакладнасщ прымяняюць адшковыя прыстасаванш трох тыпау: аптычны мжрометр, шкалавы або штрыхавы мкраскопы. Уральсш оптыка-мехатчны завод (УОМЗ) РФ вырабляе дакладныя - ЗТ2КА, ЗТ2КП, ЗТ5КП i тэхшчныя - 4Т15П, 4Т30П аптычныя тэадапйты. ЗТ2КА - тэадалгг са спецыяльным аутакапймацыйным акулярам для вымярэння вуглоу у асноуным пры мантажу i юсщроуцы высокадакладнага будаушчага або прамысловага абсталявання; im можна рабщь дакладныя вуглавыя вымярэнш у межах малога вугла. ЗТ2КП прызначаны для вымярэння вуглоу у трыянгуляцьй i пал1ганаметры1 3 i 4 класау i вуглавых вымярэнняу у 1нжынернай геадэзи, а ЗТ5КП - для вымярэння вуглоу пры геадэз1чных пабудовах 1 i 2-га разрадау, для шжынерна-геадэз1чных вышу- канняу i выкарыстоуваецца у шжынернай геадэзи. 55 Рыс. 9.1. Тэхшчныя тэадалпы: а) 4Т15П; б)4Т30П Тэадал1ты тэхшчнай дакладнасщ 4Т15П i 4Т30П (рыс. 9.1) прызначаны для пабудовы здымачнага абгрунтавання, выканання вышукальных, будаушчых, маркшэйдэрсгах, лесатэхшчных, мел1я- рацыйных i друпх работ, а таксама для тэадалгтных здымак. Т а б л i ц а 9.1 Тэхшчныя характарыстыю аптычных тэадаштау (УОМЗ) № п/п Найменне параметрау i характарыстык Н о р м ы п а т ы п а х Дакладныя Тэхшчныя ЗТ2КА ЗТ2КГ1 ЗТ5КП 4Т 15П 4Т30П 1 СКХ вымярэння гарызантальных вуглоу, с 2 2 5 15 20 2 СКХ вымярэння вертыкальных вуглоу, с 2,4 2 ,4 5 15 30 3 Г1аве;нчэнне глядзельнай трубы ЗОх ЗОх ЗОх 20х 20х 4 Дыяпазон работы кампенсатара 4' 4' 51 - - 5 Цана дзялення адлковага м1краскопа 1" 1" Г Г 5' 6 Дыяметр а б ’ектыва, мм 40 40 40 30 30 7 М 1шмальная адлегласць в!з1равания, м 0,9 0,9 0,9 1,2 1,2 8 Вага тэадагпта, кг 4,7 4,7 4,4 2,4 2,3 56 Аптычныя тэадалпы ф1рмы Leica Geosystems (Швейцарыя) могуць выкарыстоувацца з дальнамернай насадкай DISTOMAT: высокадакладны Т2 i дакладны Т1. Т2 - высокадакладны тэадалгг, яю дазваляе рашыць любую задачу у геадэз1 i. Ён мае суцэльналпы корпус, аптычны цэнтрыр, прымусовае цэнтраванне у трыножку, кампенсатар вертыкальнага круга (ВК). Т1 прызначаны для шжынерна-геадэз1чных вышуканняу i шшых здымак. Прыбор мае аптычны цэнтрыр i кампенсатар ВК. Рыс. 9.2. Аптычныя тэадашты Т1 i Т2 Т а б л i ц а 9.2 Тэхшчныя характарыстыю аптычных тэадалггау ф1рмы Leica № п/п Найменне параметрау i характарыстык Н о р м ы п а т ы п а х Т2 Т1 1 СКХ вымярэння вугла, с 0,8 3 2 Пaвeлiчэннe глядзельнай трубы ЗОх ЗОх 3 Дыяпазон работы кампенсатара ВК ±5'±0,3" ±2'±\" 4 ГуПшмальная адлегласць в1з!равання, м 2,2 1,7 5 Вага тэадал1та, кг 6,0 5.8 6 Вага скрыню, кг 2,2 2,8 57 Электронный тэадатты У электронных тэадалпау на вугламерных кругах замест градусных дзяленняу нанесена штрыхкодавая палоска. Фотаэлек- трычная рэпстрацыя вынжау вымярэння дазваляе выдаваць апера- тыуную шфармацыю i змест памящ на дысплей, а у некаторых тэадаштах - на унутраную памядь даных. Т а б л i ц а 9.3 Тэхшчныя характарыстыю электронных тэадалггау ф1рмы Leica № п/п Найменне параметрау i характеристик Н о р м ы п а т ы п а х ТМ1800 ТМ1100 ТЮбАУ Т 107/iS1 1 СКХ вымярэння вуглоу, с 1 3 5 7 2 Кампенсатар ВК i ГК в, г в, г в в 3 Дыяпазон работы (мш) i дакладнасць (с) кампенсатара 4/0,3 4/1 4/1,5 4/2 4 Дальнамерная насадка + + - - 5 Унутраная памяць даных + + - - 6 1нтэрфейс для знешняй сувяз1 + + - - 7 Павел1чэнне глядзельнай грубы ЗОх ЗОх ЗОх ЗОх 8 Дыяметр аб’ектыва, мм 42 42 40 40 9 М1н1мальная адлегласць в1з!равання, м 1,7 1,7 1,6 1,6 10 Час работы акамулятарнай батарэ{, гадз. 12 12 12 12 11 Вага, кг 5,7 5,6 3,0 3,0 58 Пад маркам 1 ТМ1100 i ТМ1800 ({нрма выпускав матарызаваныя тэадалпы, як\я аутаматычна навод- зяцца на заданы напрамак. Гэтыя прыборы з дальна- мерным1 насадкам1 добра выкарыстоуваць для вынасу пунктау праекта у натуру, для розных разб1вачных i друпх геадэз1чных работ, тэта значыць ТМ можна працаваць як тахеометрам. Электронный тахеометры Электронны тахеометр - гэта прыбор, ямм выконваюць як вуглавыя, так i лшейныя вымярэнш з магчымасцю сумеснай ix апрацоую. Прыбор складаецца з кодавага ;пчбавага тэадал1та, святлодальнамера i камп’ютэра. Вугламерныя i дальнамерныя адлш здымаюцца аутаматычна, выводзяцца на дысплей i рэпструюцца у памяш камп’ютэра. Набор праграм дазваляе рашаць стандартныя геадэз1чныя задачы: прывязка прыбора у плане i па вышыш на зыходным пункце, зваротная засечка, тахеаметрычная здымка, вынас у натуру пунктау з вядомым1 каардынатам1, вымярэнш адносна базюа, вьийчэнне плошчау. Электронны тахеометр прымяняецца для вымярэнняу тапаграф1чных здымках, у шжынернай геадэзи, пры згушчэнш геадэз1чных сетак, пры трыганаметрычным швел1раванш i для розных геадэз1чных работ суадносна з дакладнасцю. Электронныя тахеометры вырабляюць буйныя ф1рмы, тагая як Leica (Швейцарыя), Trimble (Carl Zeiss) (ЗША, Гермашя), карпарацыя Nicon. Ф1рма Leica вырабляе розныя серьй электронных тахеометрау дакладнасцю ад 10" да 0,5". Серия ТС 110/407/405/403, таксама як i ТС 1105, / болъш дакладныя дазваляюць выконваць розныя геадэз1чныя работы адпаведнай дакладнасщ. Серия TCR 110/407 i болъш дакладныя дазваляюць вымяраць адлегласщ без святло- а) б) Рыс. 9.3. Тэадшпты: а) ТМ1800; б) Т 107/5 59 адб1вальнка да 80 м, пры гэтым на пункт В1з1рную вось наводзяць пры дапамозе чырвонага лазера. Серия ТСМ 1105 i болъш дакладныя - тэта аутаматызаваныя тахеометры, як1я могуць устанаул!вацца у заданым напрамку, аутаматычна змяняюць палажэнне круга. Серыя TCRM 1105 i болъш дакладныя. Гэта матарызаваныя тахеометры для вымярэння адлегласцяу без адб1вальнжа. Яны аб’ядноуваюць у сабе перавап матарызаванага юравання i безадб1вальнага вымярэння адлегласцяу. ТС А 1105 г болъш дакладныя складаюць серыю аутаматычных тахеометрау, яия маюць матарызаванае юраванне з аутаматычным навядзеннем на в1з1рную цэль. Дыстанцыйнае юраванне дазваляе зафжеаваць пункт, на яшм знаходзщца выканауца работ. TaKi прыбор можа "сачыць" за змяненням! палажэння пункта наз^рання. Ф1рма вырабляе тахеометры, якля цэнтруюцца з дапамогай чырвонага лазернага промня. Ф1рма Trimble (Carl Zeiss) вырабляе электронныя тахеометры некальюх серый. У серыю Trimble 3300DR (ЗША) уваходзяць тахеометры, HKiMi можна вымяраць адлегласщ без адб1вальшка. Гэта прыборы дакладнасцю 3" i 5" (Trimble 3303DR i 3305/3306Di?). Апошняя мадэль адрозшваецца ад Trimble 3305DR тольк1 адсутнасцю памящ для 3anicy даных. Тахеометры серьн Trimble 3601/3602/3603/3605 дакладнасцю 1,5" ... 5" маюць лазерны цэнтрыр, створапаказальнiк и могуць перадаваць даныя, для чаго маюць шфрачырвоны порт. Тахеометры cepbii Trimble 5601/5602/5603/5605 дакладнасцю 1" ... 5" вырабляюць з сервапрыводам. Яны падзяляюцца на дзве мадэль A UTOLOCK - аутаматычнае навядзенне на aдбiвaльнiк i сачэнне за iM на даужыню да 2200 м. ROBOTIC - выкананне вымярэнняу па пунктах. 1нфармацыя аб вызначэнн1 пункта перадаецца у тахеометр па радыёканалу (радыёмадэму) далёкасцю да 1500 м. Прыборы, у назве яюх стаяць лггары DR, могуць працаваць без адб1вальшка. Так, тахеометры Trimble 5605S DR200 + Robotic на далёкасщ да 600 м могуць мераць лшп без адб1вальшка, да 5500 м - па адной прызме; памяць - да 5000 пунктау. 60 Ф/рма Nicon вырабляе электронныя тахеометры серьп Nicon DTM дакладнасцю ад 5" да 1" i серьп Nicon NPL дакладнасцю 3" i 5". Прыборы апошняй cepbii могуць працаваць далёкасцю да 100 м без адб1вальшка i да 5000 м па адной прызме. Рыс. 9.4. Электронныя тахеометры: A) TCR 1105; б) Trimbit 3305DR Т а б л i ц а 9.4 Электронныя тахеометры № п/п Ф1рма i марка прыбора Найменне параметрау i характарыстык Leica TCR 1105 (ЗША) Trimble 3305DR (ЗША) Trimble 56055 DR200+ + Robotic (ЗША) Nicon DTM- 350 Nicon N PL- 350 ЗТА5 (Раая) 1 Дакладнасць вымярэння вугла, с 5 5 5 5 5 5 2 Дакладнасць вымярэння адлегласщ, мм 2+2/км 2+2/км 3+3/км 3+2/ км 3+2/ км 5+3/ км 3 Далёкасць вымярэння з 1 прызмай, м 3000 3000 5500 1500 5000 1600 4 Далёкасць без адб1вальнай мари, м 1,5-80 100 600 100 5 Памяць, колькасць пунктау 600 1900 5000 8000 8000 - 6 Вага, кг 4,7 3,5 7,5 5,4 7 Цана, $ на 2003 г. 18545 6900 27800 7520 9800 5700 61 Швел1ры Hieenip складаецца з глядзельнай трубы, цылшдрычнай грунт­ вап або кампенсатара, круглай rpyHTBari i адпаведных вштоу. Усе размешчаны на алщаднай частцы, якая мае вось вярчэння. Алща- дная частка установлена на падстауцы з падымальныхл BiHTaMi. У асноуным усе швел]ры замежных марак маюць кампенсатары. Т а б л i ц а 9.5 Аптычныя Н1вел1ры Аптычныя швел1ры KpaiH СНД № п/п Найменне параметрау i характарыстык Д з я р ж а в а Расейская Федэрацыя, УОМЗ | Украша М а р к а н i в е л i р а ЗН-2КЛ зн-зкл ЗН-5Л 2Н-ЗЛ 1 СКХ вымярэння перавышэння на 1 км двайнога хода, мм 2 3 5 2,5 2 Паве.-пчэнне глядзельнай трубы ЗОх 22х 2 Ох 32х 3 Каэфщыент шцянога дальнамера 100 100 100 100 4 Дыяпазон работы кампенсатара ±15' ±15' 5 Цана дзялення ;пмба 1° 1° 1° 1° 6 Цана дзялення круглай грунтваг! 5' 5' 10' 10' 7 М ш м альная адлегласць в1з!равання, м 1.5 1,2 1,2 1,3 8 В ага Hieejiipa, кг 2,0 1,5 1,4 1,9 9 Памер швел1ра, мм 220x134х х180 165х140х х135 148х134х х126 205х145х х!50 10 Цана, $ на 2003 г. 340 317 200 200 62 Рыс. 9.5. Шветпры: а) ЗН-2КЛ; б) Nicon AX-2S Аптычныя шве.шры ффмы Leica маюць кампенсатар, ix дакладнасць ад 1,5 да 0,3 мм на 1 км двайнога ходу. У швел1рау серьй NA 720/724/728/730 апошшя дзве л1чбы абазначаюць павел1чэнне глядзельнай трубы. Мвел1р NA2/NAK2 мае дакладнасць 0,3 мм. Аптычныя шве.’йры ф1рмы Trimble (Гермашя) Ni 30/40/50 дакладнасцю адпаведна 1, 2 i 3 мм маюць магштны дэмпфер для гашэння ваганняу кампенсатара. Карпарацыя Nicon для будаушчых i землеупарадкавальных работ вырабляе серыю аптычных кампенсатарных швел1рау Nicon AX-2S з герметычным корпусам дакладнасцю 2,5 мм на 1 км двайнога ходу i мЫмальнай адлегласцю да рэйю 0,75 м; цана $295. Гэтая карпарацыя вырабляе высокадакладныя швел1ры серьп AS-2C з ГК, дакладнасцю 0,8 мм i 0,4 мм (з мжрометрам). М1н1мальная адлегласць да рэйю 1 м. Глядзельная труба герме- тычная, яна запоунена азотам. Цана швел1ра $1500. Карпарацыя Nicon вырабляе яшчэ некалью марак швел1рау, як1я па дакладнасц1 i цане знаходзяцца памЬк вышэйпрыведзеным1. Шчбавыя швел1ры .Шчбавы нiвeлip дазваляе аутаматызаваць працэс швел1равання i практычна выключыць х1бнасщ наз1рапьн1ка. Н1вел1р выконвае вымярэнне, адлюстроувае вын1к адл1ку на дысплей, вьипчае перавышэнн1 i адлегласц1 да рэйю, кантралюе дакладнасць вымярэнняу па устаноуленых допусках i зап1свае вын1к у памяць. Пры так!м швел1раванш прымяняецца штрыхкодавая рэйка, на якой павшны бачыць не менш за 30 см. Але швел1р не будзе працаваць i зазначаць памылку, кагп в1з1рная вось не будзе гарызантальная. JIi46aBbi Н1вел>р можа выкарыстоувацца як i аптычны з шашачнай рэйкай. а) Рыс. 9.6. /Пчбавы Hieenip: a) DNA2002; б) D iN i\2 64 Рыс. 9.7. Ш трыхкодавыя рэйю Т а б л i ц а 9.6 .ГПчбавыя швел1ры ф1рм Zg/ca i Trimble Х° п/п OipMa i марка Hieenipa Найменне параметра^ i характарыстык Leica (Ш вейцарыя) Trimble (Carl Zeiss) (Г ермашя) DNA3003 DNA2002 D/M 12/12T DiNi22 1 Дакладнасць вымярэння псравышэння на 1 км двайнога хода (шварная штрыхкодавая рэйка), мм 0,3 0,9 0,3 0,7 2 Дакладнасць вымярэння адлегласцяу, мм 3 ... 5 /Ю м 3 ... 5/10 м 0,5i?x 0,001 3 Дыяпазонэлектр.вымярэнняу, м 1,8-60 1,8-60 1,5-100 1,5-100 4 Дыяпазон кампенсатара +10' ±10' ±15' ±15' 5 Дакладнасць устаноую кампенсатара 0,4" 0,8” 0,2” 0,5" 6 Вага, кг 2,5 2,5 3,6 3,2 7 JIim6 гарызантальнага круга - - - / + + 8 Цана, $ на 2003 г. 5903 4473 5300/6830 3680 65 Лазерныя твелгры Лазерны швел1р - гэта оптыка-мехашчная канструкцыя, якая выдае прамень лазера. Адносна гэтага промня можна здзяйсняць геаметрычныя пабудовы i вызначэнш: вынас пунктау праекта у натуру, выканаучую здымку, вызначэнне перавышэнняу i шшыя шжынерна-геадэз1чныя работы. Лазерныя швел1ры падзяляюцца на ратацыйныя (РЛН) i лазерныя маркеры. Ратацыйныя швел1ры разварочваюць прамень лазера у гарызантальную або вертыкальную плоскасць пры дапа­ мозе пентапрызмы, якая круцщца. Вызначэнне палажэння лазернай плоскасщ адбываецца в!зуальна (на суседшх прадметах у радыусе дзеяння лазера) або с дапамогай спецыяльнага прыёмнжа, яю Ыгнал1зуе аб пападанш на яго лазернага промня. Для прывядзення лазернага промня або плоскасщ у гарызантальнае становшча выкарыстоуваюцца вадкасная грунтвага або кампенсатар, яю аута­ матычна гарызантуе швел1р, яю наклонены у пэуным дыяпазоне. Рыс. 9.8. Ратацыйны лазерны швел1р (РЛН) PRIMUS з кампенсатарам, NEDO (Гермашя) Лазерны швел1р PRIMUS аутаматычна гарызантуе швел!р у межах ±5° с дапамогай кампенсатара, кампенсуе мжранахшы пры Bi6paubii, забяспечвае гарызантальнае або вертыкальнае становшча лазернага промня з дакладнасцю 0,2 мм/м на адлегласщ 100 м пры дапамозе кампенсатара i дыстанцыйнае (па радыё) Kipaeaitire у радыусе 50 м. 66 Прыбор мае лазерны цэнтрыр i функцыю, якая дазваляе задавав сектар скашравання з вуглом 0°; 5°; 10°; 15°. Мадэль PRIMUS забяспечана функцыяй AutoAliqn (аута- навядзенне), якая дазваляе з дапамогай прыёмнжа мяняць нахш або палажэнне лазернай плоскасщ, аутаматычна навесщ лазерную плоскасць на неабходны пункт. Вага прыбора 1,6 кг. Лазерны маркер - просты прыбор для утварэння вертыкальнай i гарызантальнай адлжовых плоскасцяу. Лазерны маркер LS 603 з кампенсатарам вырабляе ф1рма FORETECH (КНР). Прыбор дакладнасцю ±0,3 мм/м i далёкасцю дзеяння 30 м у асноуным прызначаны для выканання аддзелачных работ у будаунщтве. РЛН i лазерныя маркеры вырабляюць i друпя ф1рмы. Рыс. 9.9. Лазерны маркер LS 603 Электронныя дальнамеры Электронныя дальнамеры вырабляе ф!рма Leica як у выглядзе насадак на тэадалпы, так i для самастойнага вымярэння далёкасцяу. 67 Рыс. 9.10. Электронныя дальнамеры: a) Leica £>72002; б) Leica D/3000.S' Электронныя дальнамеры падзяляюцца па дакладнасщ i далёкасщ вымярэння. Т а б л i ц а 9.7 Электронныя дальнамеры ф1рмы Leica № п/п Найменне параметрау i характарыстык Л/1001 D/1600 £>/2002 DI3000S DIOR 30025 1 СКХ вымярэння адлегласщ D, мм 5+5х x\V*-D 3+2 х x l0 ‘6 D 1+1 O ^D 3+1 1 O'6 /) 3+1х х 10"6 /) 2 Далёкасць, км / колькасць прызм 0,8/1 2,5/1 5,0/11 2,5/1 19 19 3 Вымярэнне адлегласщ без адб1вальнжа - - - - да 350м 4 Прымяненне Pa36iea- чныя работы, выкан ау- чая здымка, кадастр, будауш- чыя работы Тапагра- ф1чная i выканау- чая здымю, пол1гана- метрыя Наз1ранне за дэфарма- цыям1, дакладная пол1ганаме- трыя Пол1гана- метрыя, здымка прыбярэ- жных зон, наз1ранне за аб’ектам, яю руха- ецца 68 Лазерныя рулетк! Лазерныя рулетю прызначаны для вымярэння адлегласцяу да л ю б ы х прыродных аб’ектау без адб1вальшка. Навядзеннем з дапамогай бачнага лазернага пятна на аб’ект можна хутка i дакладна памераць адлегласць, Kani нащснуць на адну кнопку. 3 BbiniKaMi вымярэнняу, яюя адлюстроуваюцца на дыспле1, магчыма в ы к а н а ц ь нростыя арыфметычныя вьипчэнш, у вышку чаго вьипчаюць плошчы i аб’ёмы вымяраемых аб’ектау. Пры дзённым святле, асабл1ва пры вымярэннях на грашчных далёкасцях, трэба працаваць з аптычным в1з1рам. Ноччу, пры змярканш, зацяненш вЫрнай цэл1 павязпчваецца далёкасць вымярэння. Пры вымярэнш да матавых, зялёных (у тым л1ку i расл1н) i cinix паверхняу далёкасць дзеяння вымярэння рулетк1 скарачаецца. Рыс. 9.11. Лазерныя р у л е т : a) Disto Ше\ б) Disto classic; в) D istopro/pro а Аптычны вт р выкарыстоуваецца пры рабоце на вулщы для высокадакладнага в!з1равання на вялшх адлегласцях. Чырвоны святлафшьтр значна паляпшае наз1ранне лазернага пятна на адлегласщ. В1з1рная .шшэнь выкарыстоуваецца пры вымярэннях адлегласцяу да паверхняу з малым каэфщыентам адбпку; на адлегласцях да 40-50 м выкарыстоуваецца белы бок Miui3Hi, на адлегласцях да 100 м - руды (карычневы) бок са спецыяльным адб1вальным слоям. 69 Грунтвага прызначана для гарызантальнай або вертыкальнай устаноум дальнамера. Дакладнасць устаноую каля 0,5', што складае 5 мм на 30 м i адпавядае дакладнасщ прыбора. Рыс. 9.12. Асноуныя прылады да лазернай рулеткк 1) аптычны Bi3ip; 2) в1з1рная мш энь; 3) грунтвага у становш чы: а) вертыкальным; б) гарызантальным Т а б л i ц а 9.8 Лазерныя рулетю ф1рмы Leica № п./п Марка дальнамера Найменне параметрау i характарыстык Disto lite Disto classic Disto pro/ pro а I 2 3 4 5 1 Мшмальная / без адб1вальшка / па BiaipHafi мшэш далёкасць, м 0,3/30/100 0,3/30/100 0,3/30/100 2 СКХ вымярэння, мм 3 -5 3 -5 3-5/1,5-2 3 Час вымярэння, с 0,5-4 0,5-4 0,5-4 4 Тнтэрфейсны порт / аб’ём памяш (колькасць вымярэнняу) - / - -/10 + /800 5 Вызау апошшх 10-15 вымярэнняу + + 6 Электрасшкаванне / колькасць вымярэнняу 4(ААА)х х1,5в/>3000 4(ААА)х х1,5в/>3000 4(ААА)х х1.5в/>3000 7 Установка на штатыу + + + 70 Заканчэнне табл. 9.8 1 2 3 4 5 8 Вымярэнш з затрымкай часу (таймер) + + + 9 Вьшчэнне плошчау / аб’ёмау / наяунасць калькулятара +/+/+ +/+/+ +/+/+ 10 Вызначэнне min! max адлегласщ + + 11 Выл1чэнне трохвугольшка па тэарэме ГНфагора + + 12 Выл1чальныя функцьй (рашэнне грохвугольшка, трапецьп) 0 4 14 13 Алфавптеыпчбавая клав1ятура - - + 14 Памеры, мм 154x69x44 172x69x44 188x70x47 15 Вага, г 360 360 440 16 Цана, $ на 2003 г. 530 560 830/960 Глабальныя сктэмы пазщыяшравання Сучасныя спутшкавыя сютэмы пазщыяшравання тыпу G PS~ Global Position Sistem (ЗША), Глонасс-ГЛОбальная НАв1гацыйная Спутшкавая Сютэма (Расля) уключаюць тры састауныя частю пад назвай “сектары”: касм1чны сектар, сектар юравання i кантролю i сектар спажыуца. Сктэма GPS Касм1чны сектар уключае спутнш, яюя уваходзяць у Ыстэму GPS або "Сузор’е". "Сузор’е" складаецца з 24 штучных спутшкау Зямл1 (ШСЗ), яюя паварочваюцца на шасщ кругавых арбггах, вышынёй прыкладна 20 ООО км, зрушаных на 60° i нахшёных да плоскасщ экватара пад вуглом 55°. Таю выбар параметрау арбгг прыводзщь да таго, што у поле зроку спажыуца адначасна знаходзщца не менш за шэсць касм)чных апаратау. Кантрольны сектар сютэмы складаецца з сетю наземных станцый сачэння, расюданых па усёй планеце. Karri падарожшк над станцыяй, ён атрымл!вае шфармацыю аб ceaix каардынатах, вышыш i хуткасщ. 71 Сектар спажыуца прадстаулены прыёмшкам GPS. Апаратура, якая установлена на спутнжах, перадае на Зямлю радыёс1гналы, на аснове яюх вымяраюцца адлегласщ пам1ж c r ry ra k a M i i наземным пунктам наз1рання (прыёмшкам). Адначасова з радыёагналам перадаецца i службовая шфармацыя. Апаратура спутшка выпраменьвае агналы на двух частотах: I I = 1575, 42 МГц i 12 = 1227, 60 МГц. Частата I I мадулюецца двума кодамк С/А (Coorse Acquisition) код свабоднага доступу i Р-кодам - код санкцыянаванага доступу, а частата 12 - толыа Р-кодам. Для пашжэння дакладнасщ вызначэння каардынат несанкцыянаваным! карыстальшкам1' у нав!гацыйныя паведамленш уводзяцца памех]. Х1бнасць вызначэння каардынат у так1м выпадку дасягае 100 м. СР^-вымярэнш не дазваляюць атрымаць дакладнасць геадэ- 3i4Hbix вымярэнняу (1-2 см). Таму распрацавана i знайшла шырокае прымяненне тэхналопя дыферэщыйнага GPS пазщыяшравання (дыферэнцыяльных вымярэнняу), асноуныя прынцыпы якой у наступным. 1. CnyTHiKi GPS NA VSTAR выпраменьваюць сшхрашзаваныя па звышдакладным гадзшнжам Ыгналы. 2. С иналы, яюя праходзяць праз атмасферу, затрымл1ваюцца. 3. Мабшьныя прыёмнш на Зя\ш прымаюць гэтыя Ыгналы i вызначаюць свае месцазнаходжанне разам з памылкам1, яюя выюнканы флуктуацыям! (адхшеннямц калыханням1) у атмасферы i друпм1 прычынамь 4. У пункце з дакладна вядомым1 каардынатам1 ставщца статычны GPS-прыёмшк (базавая станцыя). 5. Вызначаюць х1бнасщ СР^-пазщыяшравання як розьйцу пам1ж каардынатам1, яюя атрыманы па GPS, i сапраудным1 каардынатам! базавага пункта. 6. Значэнш Х1бнасцяу рэтранслююць на мабшьныя (гР&-прыёмнЫ у даным рэпёне; гэтыя x i6 Hacui адымаюць ад cea ix паказанняу. 7. Вышкам з’яуляецца скарэкщраванае значэнне, якое забяспечвае высокую дакладнасць каардынат. Каардынаты пунктау можна вызначаць у розных рэжымах, але пры ycix рэжымах у адзш i той жа момант павшна быць не менш за 4 спутнш. Здымка можа весцюь у стацыянарным i юнематычным рэжымах. У стацыянарным рэжыме прыёмнш установлены на дзвюх станцыях, 72 а д н а з як к з’яуляецца базавай (з вядомым1 каардынагамО, а другая па ч а р з е устанаугнваецца над вызначаемым1 пунктами Пры гэтым над к о ж н ы м пунктам прыёмшк цэнтруецца i мераецца яго вышыня. У юнематычным рэжыме мабшьны прыёмнж устанаул1ваецца на аутамабш, яю рухаецца, а базавы прыёмнж - на пункце з вядомым1 каардынатам!. Усе вымярэнш выконваюцца пры безупынным руху, a BbiHiKi фжсуюцца на электронныя носьбггы. Сгстэма GPS знаходзщь шырокае прымяненне пры вышуканнях, будаунщтве, кантрол1 i аператыуным юраванш тэхшчным станам транспартных камушкацый. Вымярэнш трэба выконваць па тэхналогн дыферэнцыйнага ria3iцыянipaean ня. Тапаграф1чная здымка аутама- бшьных дарог можа праходзщь у юнематычным рэжыме. Базавы GPS- прыёмнж устанаул!ваюць на пункце з вядомым1 каардынатам1 (пункты трыангуляцьп, патпганаметрьп). Астатшя мабшьныя О /’З'-ирыёмнш вымяраюць сваё месцазнаходжанне адносна першага. Адзш з мабшьных прыёмшкау замацоуваюць на аутамабш, як! рухаецца уздоуж восевай частю дароп без прыпынкау. Kami здымку (каардынаты eoci дароп) выконваць пры частаце рэпстрацьп 3 с пры хуткасц! 40 км/гадз!ну, то на мясцовасц! вызначаемые пункты будуць на адлегласщ 25-30 м, што дастаткова нават для маштаба 1:500. Зыходныя даныя для пабудовы л^чбавай мадэл1 мясцовасщ (пункты беражка, броую, падэшвы дароп, паласы адчужэння, элементы спуацьн) можна вымяраць мабшьным Сг/^-прыёмшкам. GPS - прыёмшк! Ф1рмы Trimble i Leica для геадэз1чных вымярэнняу i нав1гацьи вырабляюць СгР^-прыёмшю рознага назначэння i дакладнасщ. Работу TaKiMi прыёмшкам! можна выконваць пры любым надворЧ. ОРЯ-прыёмшю распрацаваны для статычных, юнематычных рэжымау работы i ixHix камбшацый. 73 Рыс. 9.13. GAS-cicT3Ma 500 ф1рмы Leica Geosystems'. 1 - прыёмшк-антэна; 2 - тэрмшал; 3 - дысплей; 4 - алфавггна-л1чбавая клав1ятура У склад GPS-npbigMHka уваходзяць антэна, тэрмшал (кантролер) - блок юравання, штатыу i тычка для устаноук1 антэны. Ф1рма Trimble вырабляе адна- частотны дванаццащканальны GPS- прыёмшк 4600LS' Surveyor, яю прызначаны для пабудовы апор- ных сетак, выканання тапаграф1ч- ных здымак i шшых геадэз1чных работ. Прыёмшк i антэна у гэтым прыборы аб’яднаны у адным блоку. У прыборы маецца толыа адна клавши юравання i тры шдыкатары кантролю выканання здымак. Двухчастотны G P S -n p sieM H iK (Trimble) Total Station 5700 таксама прызначаны для дакладных геадэз!чных работ. Кнопю юравання вынесены на пярэднюю панэль, што дазваляе пры некаторых работах абыходзщца без палявога кантролера. Прыёмшк можа адначасова выкарыстоуваць некалъю базавых станцый, пры гэтым прымяняць як радыёмадэмы, так i сотавую тэлефонную сетку, што дазваляе працаваць у адным пол i паправак на плошчы радыусам да 35 км. Рыс. 9.14. G /’S’-прыёмшк 4600LS' Surveyor 74 АРыс. 9.15. ОР^-прыемшк 5700 Рыс. 9.16. Камплект 5700 на тычцы Т а б л i ц а 9.9 GP^-npbieMHiKi № ''\^ Н о р м ы па тыпах Leica Trimble п/п Найменне параметрау i характарыстык SR 530 4600LSSurveyor Total Station 5700 1 2 3 4 5 1 Колькасць каналау, частот 12; I l i L2 12; L\ (С/Акод) 24; 1 1 i L2 2 Час ад моманту уключэння да пачатку агнала < 30с < 30c < 30c 3 Дакладнасць у плане (спутншау больш за 5), мм 3+0,5/км 5+lxl0'6x xD (D < 10km) 5+2x10'6x xD (D>10km) 5+0,5/km 4 Дакладнасць па вышыш, мм 10+2xl0'6xZ) 5+2/km 75 Заканчэнне табл.9.9 1 2 3 4 5 5 Памеры прыёмнжа, см 22,1 х 11,8 34,3 х7,6 6 Вага, кг 1,25 1,7 1,0 7 Рабочая тэмпература -40°С - +65°С -40°С - +65°С Ф1рма Leica для геадэз1чных вымярэнняу i навкацьп, акрамя шэра- гу С/\9-прыёмшкау, супараунальных з вышэйперал1чаным1, вырабляе ручны СЛУ-прыёмшк GS20, як1 змяшчаецца на дал о Hi pyKi. Прыёмшк, антэна, с1стэма збора даных, унутраная памяць ад 32МВ да 2ГВ, акумуля- гарная батарэя, картаграф1чны дысп- лей i клав1я гура знаходзяцца у адным корпусе. Перадача даных ажыццяу- ляецца без правадоу па мабшьнаму тэлефону. Дакладнасць вызначэння каардынат пунктау мясцовасш у рэжыме постапрацоум складае 5-10 мм. Вага прыбора 0,65 кг. Л i т а р а г у р а 1. БНБ 1.02.01-96. 1нжынерныя вышуканш для будаунщтва. - Мн., 1996.-110 с. 2. Д2-03 да БНБ 1.02.01-96. 1нжынерныя вышуканш для аб’ектау дарожнага будаун1цтва. - Мн., 2003.-130 с. 3. Несцяронак, В.Ф., Несцяронак, М.С. 1нжынерная геадэз1я: надручн1к для студэнтау ВНУ. - Мн.: БДТУ, 1998.-320 с. 4. Селиханович, В.Г. Геодезия: учебник для вузов. В 2 ч.Ч,2. — М.: Недра, 1981.-544 с. 5. Мархвида, В.Г., Матиек, С.И., Полещук, К.Г. Геодезические приборы и принадлежности: методическое пособие по дисциплине «Инженерная геодезия» для студентов всех форм обучения. В 2 ч. Ч. 1. Полевые работы. - Мн.: БГГ1А, 1992.-56 с. 76 З М Е С Т Лабараторная работа № 1. Вымярэнне гарызантальных, вертыкальных вуглоу, адлегласцяу i магштнага азимута............. 3 Лабараторная работа № 2. Дакладныя тэадал1ты: канструкцыя, паверш i юсщроую............................................................................... 9 Лабараторная работа № 3. Вымярэнне гарызантальных вуглоу спосабам кругавых прыёмау. Вымярэнне зенпных адлегласцяу 24 Лабараторная работа № 4. Вымярэнне лшш паралактычным метадам.................................................................................................. 28 Лабараторная работа № 5. Вызначэнне адлегласцяу дальнамерам падвойнага адлюстравання......................................... 35 Лабараторная работа № 6. Паверю i юсщроую швел1ра........... 40 Лабараторная работа № 7. Паслядоунае швел^раванне............. 45 Лабараторная работа № 8. Высокадакладнае швел1раванне. . . . 49 Лабараторная работа № 9. Сучасныя сродю геадэз1чных вымярэнняу............................................................................................ 54 Лггаратура.............................................................................................. 76 Вучэбнае выданне ЛАБАРАТОРНЫЯ РАБОТЫ (ПРАКТЫКУМ) па спецкурсу шжынернай геадэзи для студэнтау спецыяльнасщ 1-70 03 01 «Аутамабшьныя /xapori» Складальнш: МАРХВ1ДА Уладз1м1р Георпев1ч СВ1ЛА Галша 1гнацьеуна Рэдактар Т.М. МПкугпк Комп'ютэрная вёрстка А.Г. Гармазы Пaдпicaнa да друку 2.11,2005. Фармат 60x84 1/16. Папера афсетная. Надрукавана на рызографе. Гарнпура Таймс. Умоуна. друк. арк. 3,8. Улк.-выд. арк. 3,5.Наклад 200. Заказ 366. Выдавец i пал1граф1чнае выкананне: Беларуси нацыянальны тэхшчны ушверспэт. ЛВ № 02330/0131627 ад 01.04.2004. 220013, М1нск, праспект Незалежнасщ, 65.